Het Erasmus+-project ‘antibias education for early childhood teachers: learning through videocoaching’ (of kortweg: ABC4T) streeft naar sociaal rechtvaardig kleuteronderwijs in vijf Europese landen (België, Noorwegen, Polen, Oostenrijk en Spanje). Het project wordt medegefinancierd door de Europese Unie.
Leerkrachten voelen zich vaak onvoldoende voorbereid om met diversiteit om te gaan, wat blijkt onder andere uit voorgaande Vlaamse praktijkonderzoeken “Kleu(te)rRijk’ en “Diversiwijs”. Als we een sterk zelfbeeld en positieve attitudes bij kinderen ten aanzien van diversiteit willen versterken, is het belangrijk dat we leerkrachten ondersteunen bij de ontwikkeling van competenties binnen sociaal rechtvaardig onderwijs. Om tegemoet te komen aan deze vraag, ontwerpen en evalueren we via onderwijskundig ontwerponderzoek een professionaliseringstraject met videocoaching en een breed inzetbare toolkit. Zowel het traject als de toolkit worden samen met experts en (student-)leerkrachten in verschillende landen ontwikkeld en geëvalueerd.
Introductie
De maatschappij en dus ook onze scholen zijn vandaag superdivers. Hoewel onderzoek het belang van sociaal rechtvaardig onderwijs onderstreept, blijkt daar in de praktijk nog werk aan. Veel kleuterleerkrachten in verschillende Europese landen geven aan zich hier onvoldoende voorbereid in te voelen en missen de nodige competenties (e.g. Agirdag et al., 2016; Slot et al., 2019). Wanneer leerlingen bijvoorbeeld uitspraken doen omtrent identiteit of diversiteit, handelen veel leerkrachten vanuit een zogenaamde ‘diversiteitsstille’ aanpak, waarbij verschillen genegeerd worden (Husband, 2012; Dierickx, Luyckx, Windzak, 2023). Dit komt onder andere voort uit goede bedoelingen of uit angst om kinderen te kwetsen. Als kinderen echter geen opening of taal krijgen om over diversiteit te praten, bestaat het risico dat ze onjuiste ideeën internaliseren en vooroordelen ontwikkelen, zelfs als die in hun eigen nadeel zijn. Om een sterk zelfbeeld en positieve attitudes van leerlingen in het omgaan met diversiteit te versterken en kwaliteitsvolle leerkansen te bieden aan elk kind, is het belangrijk om de competenties voor sociaal rechtvaardig onderwijs van leerkrachten te ondersteunen.
Succesvolle kenmerken van effectieve professionaliseringsprogramma's voor sociaal rechtvaardig onderwijs zijn onder andere een contextuele aanpak, begeleide kritische reflectie en duurzame inbedding noodzakelijk (Romijn et al., 2021). Een professionaliseringstraject verrijkt met videocoaching is een veelbelovende methode, omdat het voldoet aan de bovengenoemde kenmerken. Daarom verkent dit project het potentieel van videocoaching om competenties voor sociaal rechtvaardig onderwijs te versterken. Deze innovatieve en actieve methode verdiept het begrip van (impliciete) overtuigingen en individuele dagelijkse praktijken en biedt teams een sterke methodologie om een cultuur van reflectie te versterken en te leren uit de eigenlijke praktijk (Verschaeve et al., 2020). Deze methode biedt ook kansen aan leerkrachten om te leren over de grenzen heen en van praktijken in andere Europese landen.
Onderzoeksdoel
Het doel van dit project is om de competenties voor sociaal rechtvaardig onderwijs bij kleuterleerkrachten in de vijf betrokken Europese landen te versterken. Ditdoen we door co-constructie en evaluatie van een professionaliseringsprogramma met videocoaching en een breed inzetbare toolkit. Door in te zetten op sociaal rechtvaardig onderwijs, streven we ernaar inclusie en sociale rechtvaardigheid in het kleuteronderwijs te vergroten en daardoor het zelfbeeld, attitudes, het algehele welzijn en het leerproces van alle lerende kinderen te versterken.
Onderzoeksmethodologie
We volgen het kader van Educational Design Research (EDR, McKenney & Reeves, 2012), een kader voor praktijkgericht onderzoek waaruit enerzijds een professionalisering voor leerkrachten in sociaal rechtvaardig kleuteronderwijs rolt en anderzijds de impact daarvan onderzocht wordt.
- In de eerste fase vertrekken we daarvoor vanuit enerzijds een brede werkveldbevraging (survey) en interview/focusgesprekken in vijf landen. Anderzijds vertrekken we vanuit de resultaten van twee literatuurstudies over video-coaching in het sociaal rechtvaardig onderwijs en de effectiviteit van professionaliseringsinitiatieven binnen sociaal rechtvaardigonderwijs.
- In een volgende fase binnen het gebruikte onderzoekskader co-construeren we op basis van de eerdere resultaten een professionaliseringsprogramma (PDP) en een toolkit om de competenties van leerkrachten binnen sociaal rechtvaardig onderwijs te ondersteunen. Dat doen we in samenwerking met drie partnerscholen kleuteronderwijs uit drie verschillende landen.
De impact van het professionaliseringsprogramma en de toolkit wordt tenslotte onderzocht en geëvalueerd aan de hand van pre- en posttesten in een pilotfase. Welke testen er precies gebruikt worden, wordt bepaald a.d.h.v. de eerder vermeldde literatuurstudie. In deze fase worden 30 leerkrachten uit drie landen betrokken voor het onderzoek naar de impact van het PDP en wordt de impact van de toolkit door 250 leerkrachten getest in vijf verschillende landen. Dit gebeurt in verschillende loops waarbij telkens een andere partner uit het consortium de trekkende rol heeft en de collega’s als kritische vriend meewerken. In de laatste loop bij de evaluatie van de toolkit is AP de leading partner.
