Spot op: Allemaal gassen

De ons omringende lucht is een mengsel van vele gassen. Dit mengsel bestaat uit de hoofdcomponenten stikstof (78%) en zuurstof (21%), en verder uit onder andere argon, waterstof, helium, krypton en xenon. Over het algemeen zijn gassen voor het menselijk oog onzichtbaar en vele gassen zijn ook reukloos, hoewel sommige heel goed te ruiken zijn zoals bv. ammoniak.

Bepaalde gassen, zoals propaan en butaan, zijn zwaarder dan lucht, andere zijn lichter waardoor ze stijgen als ze vrijkomen. Laten we enkele veel voorkomende gassen eens van dichterbij bekijken en onderzoeken hoe we er veilig mee kunnen omgaan.

paneel gassen so.jpg

Aardgas (↑)

Schoon aardgas is reukloos, maar om ervoor te zorgen dat gaslekken snel worden opgemerkt, voegt de distributeur een zeer sterk ruikende stof toe aan aardgas dat aan huishoudens wordt geleverd.

Aardgas is lichter dan lucht en stijgt wanneer het vrijkomt. Dit laatste is belangrijk om te weten zodat we kunnen vermijden dat het gas - bij een eventueel lek - in de woonruimte blijft hangen en door toevoeging van bv. een vonk tot een explosie zou leiden. Het aardgas moet dus de ruimte kunnen verlaten door verluchting die bovenaan is aangebracht. Door ook onderaan een extra verluchtingsrooster aan te brengen, verbetert de luchtcirculatie en geraakt het gas nog sneller naar buiten.

Nieuwe gasgeisers moeten beschikken over een beveiliging. Die schakelt het toestel uit als er te weinig zuurstof in de lucht is of als de schoorsteen niet goed trekt.

Sinds 1996 mogen enkel nog gekeurde toestellen verkocht worden met het CE-merk en ook de vermelding “CAT.l 2E+”.

Acetyleen (↑)

Acetyleen is een kleurloos gas met een opvallende, knoflookachtige geur. Het is iets lichter dan lucht en stijgt daarom eerder traag, maar het vormt een zeer explosief mengsel met lucht en ook met zuurstof. De explosiegrenzen liggen ver uit elkaar, dat betekent deze mengsels in praktisch alle mengverhoudingen explosief zijn. In een acetyleenfles is het acetyleen opgelost in aceton dat op zijn beurt in een vulstof zit.

Daarom:

mag de acetyleenfles nooit in horizontale toestand worden gebruikt om acetonverlies en verstopping van de afsluiter en het reduceerventiel te vermijden;
mag de acetyleenfles nooit verwarmd worden;
moet een acetyleenfles ook beschermd worden tegen lage temperaturen;
mag de flesdruk niet lager zijn dan 2 bar.

fig acetyleen.jpg

Campinggas (butaan/propaan) (↓)

Campinggas is zwaarder dan lucht. Het zal dus blijven hangen tegen de grond of in putten; daarom is het verboden om campinggas op te slaan in kelders en putten. Je stockeert dit soort gas beter op plaatsen waar het, als het vrijkomt, langs beneden weg kan zoals bv. buiten onder een afdak of in een tuinhuisje. Ook kan je de flessen best niet op de grond plaatsen om corrosie te vermijden.

Je kan best ook vermijden dat campinggas te snel wordt onttrokken uit de gasfles. De fles koelt daarbij zo sterk af dat bij aanraking bevriezingsverschijnselen aan handen kunnen optreden. Om dat te voorkomen maak je ofwel gebruik van een grotere fles ofwel van een flessenbatterij. Je mag de gasflessen uiteraard ook nooit verwarmen of gebruiken in horizontale stand.

CO (→)

Koolstofmonoxide (CO) is een gas dat je niet kan zien, ruiken of proeven. Het komt vrij bij onvolledige verbranding van brandstoffen zoals aardgas, petroleum, mazout, kolen of hout. Een tekort aan zuurstof door een gebrekkige verluchting ligt meestal aan de basis van die onvolledige verbranding. CO-intoxicatie uit zich meestal in de vorm van vage symptomen zoals vermoeidheid, hoofdpijn, braakneigingen of duizeligheid. Daarna volgen bewustzijnsverlies, coma en uiteindelijk zelfs de dood. Dit alles kan zeer snel gaan.

CO is een beetje lichter dan lucht en zal daarom traag stijgen. Om te vermijden dat CO gevormd wordt, is het belangrijk dat er genoeg zuurstof aanwezig is op de plek van de verbranding. Meer informatie en preventiemaatregelen vind je in de spot op over koolstofmonoxide.

CO₂ (↓)

Bij kamertemperatuur is CO₂ of koolstofdioxide een niet ontvlambaar geur-en kleurloos gas. We gebruiken het voor verschillende toepassingen. Het meest bekende voorbeeld is het gebruik in frisdranken en bier, om deze te laten bruisen. Koolstofdioxide dat losgelaten wordt door bakpoeder of gist zorgt er voor dat taarten en cakes beter rijzen.
Ook sommige brandblusapparaten gebruiken koolstofdioxide omdat het zwaarder is dan lucht en daarom een vuur kan doven als een deken. Het gas koelt bij uittreding uit het apparaat wel razendsnel af tot een temperatuur tot -78°C. Gebruik dit blusapparaat daarom niet om levende wezens te blussen. Dit leidt tot vrieswonden, vergelijkbaar met derdegraads brandwonden.

De uitstoot van koolstofdioxide in een afgesloten of ongeventileerde ruimte kan leiden tot een daling van de zuurstofconcentratie tot een niveau dat direct gevaarlijk is voor de menselijke gezondheid.

co blusapparaat.jpg — *CO₂ blusapparaat*

Solventen

Solventen of oplosmiddelen zijn vluchtige producten (die dus gemakkelijk gassen produceren) die één of meerdere koolstofatomen bevatten. Ze worden bijvoorbeeld gebruikt als oplosmiddelen in verf, schoonmaakmiddelen, lijmen, drijfgas voor spuitbussen van haarlak, parfum enz. Enkele voorbeelden zijn aceton, white spirit, thinner en wasbenzine.

Bij een korte blootstelling aan heel hoge concentraties zoals tijdens schilderwerken of bij gebruik van lijmen en spuitbussen kunnen tijdelijk duizeligheid, misselijkheid, hallucinaties, concentratiestoornissen of irritatie van ogen en luchtwegen optreden.

Bij beroepsschilders is OPS of de schildersziekte een bekend gevolg van langdurige of herhaalde blootstelling aan hoge concentraties oplosmiddelen. Dit uit zich in allerlei mentale problemen en geheugenproblemen. De schade die op die manier ontstaat, is wél blijvend en verdwijnt dus niet wanneer je niet meer bent blootgesteld.

Vermijd daarom indien mogelijk het gebruik van (producten op basis van) vluchtige solventen binnenshuis. Probeer alternatieven te gebruiken die minder of geen schadelijke oplosmiddelen vereisen. Denk vooraleer werken aan te vangen bijvoorbeeld aan mogelijkheden zoals spuitbussen zonder drijfgas, verf op waterbasis, vasttapijt niet met lijm maar met tape bevestigen… Verlucht de ruimte grondig tijdens en na de werken!

Overdrijf niet met het gebruik van binnenhuisparfums en geurverfrissers; zij reinigen de lucht niet maar voegen een extra hoeveelheid vluchtige chemicaliën toe.

Bewaar geen producten op basis van oplosmiddelen als verfrestjes of benzine in leefruimtes. Een juiste ventilatie van de woning kan veel problemen voorkomen.

Zuurstof (↓)

Zuurstofgas is een kleur- en reukloos gas dat 1,1 keer zwaarder is dan lucht. Omdat verbranding van een gas met de zuurstof uit de lucht te traag verloopt, wordt bv. bij autogeen lassen en snijden zuurstof in zijn zuivere vorm toegevoegd. Die zuurstof wordt opgeslagen in flessen, meestal van 50 liter bij een druk van 200 bar. Bij deze druk is de zuurstof aanzienlijk gevaarlijker. Ze kan in combinatie met olie, vet of andere organische stoffen explosieve verbrandingen veroorzaken. Daarom mag je nooit organische vetten of oliën gebruiken voor het gasdicht afsluiten van een manometer of bij het smeren van een afsluiter of andere onderdelen van de zuurstoffles. De flessen moeten ook steeds worden vastgelegd zodat ze niet kunnen omvallen (indien zo’n fles toch omvalt en de kraan afbreekt, verandert de fles in een gevaarlijke raket).

fig zuurstof.jpg

Algemene tips

I.v.m. het gebruik van gassen kunnen we tot slot nog volgende algemene tips meegeven:

gassen die stijgen moeten langs boven weg kunnen - gassen die dalen langs onder;
als gassen die onder druk gestockeerd worden uittreden, wordt hun volume veel groter. Zo geeft 1 liter (1 dm³) vloeibare argon 856 liter (bijna 1 m³) gas bij normale atmosferische omstandigheden. Dit kan in kleine en/of ongeventileerde ruimtes snel leiden tot een zuurstoftekort.
deze expansie gaat gepaard met een sterke daling van de temperatuur.
m.b.t. alle gasflessen: ‘Handle with care!’