De stijging van de gemiddelde omgevingstemperatuur als gevolg van klimaatverandering kan een grote impact op ons hebben. Extreme hitte kan ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken zoals uitputting door hitte, hitteberoerte en andere hittegerelateerde ziektes. Wanneer hogere temperaturen voor een langere periode aanhouden, kan dit ook leiden tot een verhoogd risico op letsel door vermoeidheid, een gebrek aan concentratie, slechte besluitvorming en andere factoren.
Door de klimaatverstoring beleefde het Europese continent in 2023 een recordaantal dagen met ‘extreme hittestress’ door hoge temperaturen en hittegolven. De negatieve impact van weersextremen op de gezondheid van mensen neemt toe.
De aarde warmt steeds verder op door de vele broeikasgassen die we in de atmosfeer blijven pompen. De cijfers die in nieuwe rapporten verschijnen, zijn toch altijd weer een waarschuwing: de situatie is en blijft alarmerend.
Experts van Copernicus en WMO (De Wereld Meteorologische Organisatie is de overkoepelende gespecialiseerde organisatie van de Verenigde Naties op het gebied van weer, klimaat en water) hebben een 'staat van het klimaat' opgemaakt voor Europa in 2023 en die ziet er niet fraai uit. De klimaatopwarming ging zodanig uit de bocht dat zelfs wetenschappers verrast waren. We bevinden ons inmiddels op onbekend terrein wat klimaat betreft en dat brengt extra gevaren en risico's met zich mee.
In het rapport springt onder meer de passage over de impact op onze gezondheid in het oog. We zien steeds meer negatieve effecten op de gezondheid van mensen als gevolg van het extreme weer. Mensen zijn zich dikwijls wel bewust van hittegolven, maar zien nog te weinig de risico's van hitte voor de gezondheid.
2023 telde een recordaantal dagen met het label 'extreme hittestress' in Europa. Het aantal dagen met 'hoge hittestress' vertoont de laatste jaren ook een stijgende trend.
Om de waarde van hittestress te bepalen voor ons lichaam, wordt de temperatuur omgerekend door rekening te houden met extra factoren zoals vochtigheid, windsnelheid en intensiteit van de zonnestraling. Zo kom je tot een nieuwe waarde die beter weergeeft wat de echte impact op het lichaam is.
Tijdens de zomer van 2023 jaar ging op een bepaald moment meer dan 40 procent van het hele gebied van Zuid-Europa gebukt onder een toestand van sterke of extreme hittestress. Op het einde van de zomer volgde er een tweede piek met ruim 35 procent. 2023 kleurde daarmee ruim donkerder in dan gemiddeld.
De hittegerelateerde sterftecijfers zijn de voorbije 20 jaar met ongeveer 30 procent toegenomen. Bijna overal - in 94 % van de regio's die de onderzoekers nauw opvolgen - is er een stijging van het aantal sterfgevallen dat gelinkt kan worden aan de hitte.
Grote hittestress hoeft niet altijd met temperatuurrecords te maken te hebben. Ook de duur en intensiteit van een hittegolf telt. De verwachting is dat beide gaan toenemen door de verdere klimaatontsporing.
Het lichaam wisselt warmte uit met zijn omgeving, voornamelijk door straling, convectie, conductie en de verdamping (evaporatie) van zweet. Straling (radiatie) is het proces waarbij het lichaam bijvoorbeeld warmte opneemt van omringende hete voorwerpen (zoals heet metaal, de zon) zonder met deze in contact te komen. Bij convectie gebeurt de warmte-uitwisseling door een gas, zoals bijvoorbeeld door lucht; bij conductie (geleiding) door het aanraken van een warm of koud voorwerp of oppervlak.
Ons lichaam probeert de temperatuur permanent rond 37 graden te regelen. Als het (te) warm is, dan warmt ons lichaam op tot boven de ideale temperatuur en komt het onder stress te staan. Als reactie daarop gaan we dan zweten: het hart gaat sneller pompen zodat er meer bloed naar de huid en de spieren gaat voor afkoeling; de bloedvaten verwijden. We verliezen door het zweten veel vocht, wat tot uitdroging kan leiden, en/of tot een zouttekort.
Een zonneslag bijvoorbeeld krijg je vaak door de combinatie van hitte met een fysieke inspanning. Onze lichaamstemperatuur loopt dan op tot 38 à 40 graden. Bij een hitteslag is het nog erger en kan de lichaamstemperatuur stijgen tot boven de 40 graden, waarbij het levensbedreigend wordt.
Hittestress kan ook chronische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, ademhalingsaandoeningen, cerebrovasculaire aandoeningen en diabetesgerelateerde aandoeningen verergeren. Bovendien hebben verschillende onderzoeken een verband tussen hogere temperaturen en een toename in het aantal zelfmoorden, in bezoeken aan spoedafdelingen voor psychische aandoeningen en in geestelijke gezondheidsproblemen aangetoond.
Het gaat hier niet enkel over de temperatuur overdag. Wanneer het 's nachts tijdens hitteperiodes onvoldoende afkoelt, kan ons lichaam minder goed recupereren van de warmte. Zeker in steden is dat een probleem omdat de warmte daar wordt vastgehouden door het vele steen en beton, het hitte-eilandeffect. We kunnen vermoeider raken en minder geconcentreerd.
Je lichaam reageert bij hittestress onder meer door het openzetten van de bloedvaten en door het ophouden van meer vocht in de nieren. Deze functies verminderen als je veroudert waardoor de afgifte van warmte minder efficiënt wordt geregeld. Daar komt bij dat bij oudere mensen ook het dorstgevoel vermindert, waardoor het gevaar op uitdroging groter wordt. Als er nog onderliggende aandoeningen van bijvoorbeeld longen of hart bijkomen, stijgt het gevaar bij hittestress verder. Doordat het hart harder moet pompen, kan hittestress bij een verminderde hartfunctie leiden tot hartfalen.
De eerste symptomen van te veel hittestress zijn onder meer spierkrampen (zeker na inspanning), een neiging om weg te draaien, een toegenomen hartritme, koorts en/of hoofdpijn.
De voorbije 20 jaar waren er gemiddeld 450 (al dan niet vroegtijdige) overlijdens in Vlaanderen per jaar door hittestress. Er wordt verwacht dat het aantal tegen 2050 kan oplopen tot 3.000 per jaar, onder meer omdat de bevolking verder veroudert en de temperatuurstijging nog gaat toenemen.
Naast de hierboven beschreven effecten op lichaam en geest zien we nog andere gevolgen op het werk.
Enkele voorbeelden:
Stijgende temperaturen kunnen verhoogde stressniveaus veroorzaken bij werknemers, inclusief voor degenen die bij hulpdiensten werken.
Mensen die buiten werken kunnen stress ervaren wanneer zij op andere tijden moeten werken om warme periodes te vermijden.
Hogere temperaturen kunnen ook een negatieve invloed hebben op bepaalde materialen en apparatuur.
Werken in een warme omgeving hangt mogelijk samen met een hogere blootstelling aan chemische stoffen (zoals oplosmiddelen en vluchtige stoffen).
Tot slot kunnen hogere temperaturen ervoor zorgen dat werknemers meer worden blootgesteld aan luchtvervuiling en schadelijke stoffen, zoals ozon en fijnstof (smog) en dat luchtvervuilende stoffen zich sneller ophopen door stilstaande lucht.
Werknemers hebben recht op een omgeving waar gezondheids- en veiligheidsrisico’s goed worden gecontroleerd. De temperatuur op het werk is één van de risico’s die werkgevers moeten beoordelen, of er nu binnen of buiten wordt gewerkt.
Het risico op hittestress op de werkplek kan worden verminderd door technische en organisatorische maatregelen te nemen en door een hitteactieplan op te stellen, indien mogelijk zelfs in combinatie met een waarschuwingssysteem dat hittewaarschuwingen geeft.
Voordat veilige werkpraktijken kunnen worden geïmplementeerd om de blootstelling aan hitte op het werk te beperken, moeten de risico’s eerst worden beoordeeld en vervolgens moet de volgorde van beheersmaatregelen worden ingevoerd. Dit betekent dat er controlemaatregelen moeten worden geïntroduceerd om het risico uit te sluiten en, als dit niet mogelijk is, om de blootstelling van de werknemers te minimaliseren.
Begin eerst met collectieve maatregelen en vul deze zo nodig aan met individuele maatregelen, zoals het aanpakken van extra risico voor kwetsbare werknemers. Een technische maatregel kan een verandering zijn in de inrichting van de werkplek waardoor er minder blootstelling is aan hitte, of een aanpassing van de machines die op de werkplek worden gebruikt. Organisatorische maatregelen zijn bijvoorbeeld wijzigingen van taken of roosters om hittestress te verminderen.
Preventieve maatregelen moeten van tevoren worden genomen, ongeacht of er sprake is van een aanhoudende hittegolf. Ze moeten worden opgenomen in de algemene risicobeoordeling van de werkplek. Deze beoordeling omvat alle risico’s, inclusief de risico’s die kunnen worden veroorzaakt door de toepassing van preventieve maatregelen, zoals het dragen van beschermende kleding tegen UV-straling of persoonlijke beschermingsmiddelen.
In extreme omgevingen is een noodplan nodig. Dit plan moet procedures omvatten voor het verlenen van eerste hulp en medische zorg aan getroffen werknemers. Occasionele of onregelmatige taken, zoals noodreparaties aan hete procesapparatuur, leiden vaak tot blootstelling aan hitte en moeten ook worden meegenomen in de beoordeling.
Kledij bij warm weer
Zoek koele plekken op
Koel je lichaam af
Het weer is onvoorspelbaar, maar probeer je toch steeds goed voor te bereiden op de zonnestralen. Volg de UV-index nauwgezet op. Je vindt deze bij het weerbericht.
Als de zon schijnt (vanaf UV-index 3) bescherm je jezelf en anderen dan door:
Omdat ouderen en kinderen extra gevoelig zijn voor hittestress, houden we ze best extra goed in het oog.
Tips specifiek voor ouderen:
Tips specifiek voor kinderen:
Beweging is belangrijk, zowel voor je fysieke als mentale gezondheid. Beweging en een goede algemene conditie zorgt ervoor dat je je sneller kan aanpassen aan de warmte.
Op erg warme dagen reageert je lichaam echter anders want je natuurlijke vocht- en warmteregeling is uit balans. Vooral sporters bij buitenactiviteiten (bv. marathonlopers, recreatieve atleten, fietsers, wandelaars) zijn meer blootgesteld en lopen hoger risico op warmte-gerelateerde gezondheidseffecten.
EU-Richtlijn Hitte op het werk - Richtlijnen voor werkplekken - European Agency for Safety and Health at Work
European state of the climate - Report 2023 - Copernicus Climate Change Service (C3S)
Welzijn Op het Werk, Veiligheidsinstituut, Thermische Omgevingsfactoren
Record voor hittestress in Europa: "Extremere weer heeft steeds grotere impact op onze gezondheid" - VRTnws
Verschijningsdatum: juni 2024
 |
MEER WETEN?
|
