Spot op: Jongeren en lawaaischade

Jongeren lopen risico op gehoorschade door blootstelling aan lawaai tijdens muziekfestivals, concerten of fuiven. Begin 2013 werden hiervoor in Vlaanderen nieuwe geluidsnormen in het leven geroepen.

Ook onze digitale muziekspelers (mp3-spelers, iPODs, GSM’s, tablets, spelconsoles, laptops, …) richten heel wat gehoorschade aan bij jongeren. De populariteit van deze draagbare spelers is enorm gestegen: er komen steeds meer modellen en de prijs wordt steeds vriendelijker. Audiospelers zijn mooie dingen, als je ze maar verstandig gebruikt: niet te lang én niet te hard.

Achtergrond

De aard van geluid kunnen we uitdrukken in volume (dB) en frequentie (Hz). De decibel is de eenheid die de grootte van de geluidsdruk aangeeft; hoe harder iets klinkt, hoe meer decibel het meestal produceert en omgekeerd. De frequentie van een geluid gaat aangeven hoe hoog of laag een geluid klinkt. Het menselijke oor kan in opperste vorm (vlak na de geboorte) frequenties waarnemen tussen 20 en 20.000 Hz.

Geluidsgolven worden opgevangen door onze oren. Een prima ontworpen oorschelp stuurt het geluid verder richting hamer, aambeeld en stijgbeugel om daarna te verdwijnen in het binnenoor. Dat laatste ziet er uit als een slakkenhuis en het is hier dat de eigenlijke vertaling van drukgolven naar elektriciteit die door de hersenen kan worden geïnterpreteerd, gebeurt. In dat slakkenhuis zitten de gehoorcellen die zijn uitgerust met trilharen die meetrillen bij blootstelling aan geluid. Gaan deze gehoorcellen kapot, dan komt de elektriciteit niet meer aan in onze hersenen en kunnen we er geen geluidervaring meer van maken (vergelijk het met het doorknippen van een microkabel op een festival).

Lawaaidoofheid, tinnitus en hyperacusis

Bij blootstelling aan lawaai is het niet je trommelvlies dat het het zwaarste te verduren krijgt, maar de trilharen in het slakkenhuis. Als die haartjes te veel geluid moeten verwerken, dan raken ze tijdelijk, of soms zelfs voor altijd verdoofd. Gun je ze niet voldoende tijd om te recupereren, dan sterven ze af. Er komen geen nieuwe trilharen voor in de plaats, wat wil zeggen dat je ze voor altijd kwijt bent.

*Intacte (links) en beschadigde trilhaartjes (rechts)*

Een van de fijnste kwaliteiten van ons oor is het cocktailparty effect. Het is de mogelijkheid een gesprek te selecteren uit een zee van achtergrondgeluid. Wanneer de trilharen aan het begin van het slakkenhuis echter beschadigd worden, wordt het steeds moeilijker een gesprek te filteren uit geroezemoes. Het cocktailparty effect gaat dan verloren. Dat je lawaaidoof bent, merk je dus niet alleen aan wat je (niet) kan horen, maar ook aan wat je (niet) kan verstaan.

Achttien procent van de Belgische bevolking krijgt te maken met tinnitus of oorsuizingen (auditieve perceptie in de vorm van gefluit, gepiep, gezoem, geruis, gesis, … in de afwezigheid van een externe geluidsbron). Eén Belg op de honderd is zelfs arbeidsongeschikt door de ziekte, en soms heeft het zelfmoordneigingen tot gevolg. Wanneer de haarcelletjes in het oor beschadigd raken, bv. tijdens een rockconcert, worden sommige geluidsfrequenties niet meer gecapteerd. Wanneer sommige hersencellen hun specifieke informatie niet ontvangen, gaan ze actief op zoek om dit aan te passen. Daardoor creëren ze overactiviteit die de patiënt waarneemt als oorsuizen, op zich geen echt, maar een fantoomgeluid. Mensen met tinnitus horen geluid dat er eigenlijk niet is.

Ook hyperacusis behoort tot de top 3 van gevolgen van lawaaischade. Hier heeft de patiënt de indruk dat het geluid te hard binnenkomt of dat de oren overgevoelig zijn.

Daarnaast kunnen deze aandoeningen ook aanleiding geven tot vermoeidheid, angst en stress, en de neiging om niet deel te nemen aan sociale activiteiten. Een jongere met bv. lawaaislechthorendheid in een klas met veel geroezemoes zal meer moeilijkheden hebben om de lessen te volgen, met mogelijke leerachterstand, gedragsproblemen en een lager zelfwaarde gevoel tot gevolg.

Gehoorstatus van jongeren

Uit een grootschalige studie bij 4800 studenten (14-25jaar, alle Vlaamse provincies, alle studierichtingen) in 2013 komen de volgende bevindingen:

40% gaat wekelijks of meer uit; het meest ervaren hieraan gekoppelde symptoom is tinnitus, op de tweede plek gevolgd door tijdelijk minder goed horen;
60% van de jongeren gebruikt dagelijks draagbare audiospelers; de duur varieert dikwijls tussen 30 minuten en een uur;
de meest gekozen volume-instelling is 70% van het maximale volume, op de voet gevolgd door 100%, 80% en 50%;
17,5% hoort de hoge frequenties (nodig voor het verstaan van spraak) minder goed;
74% ervaart regelmatig tijdelijke tinnitus;
18% heeft reeds permanente tinnitus;
19,5% van de studenten heeft hyperacusis;
minder dan 5% gebruikt gehoorbescherming;
95% maakt zich geen zorgen om symptomen na lawaaiblootstelling;
de vernieuwde lawaaiwetgeving werd goed onthaald bij jongeren (82% positief);
een lager volumeniveau wordt algemeen door jongeren als meer aangenaam beschouwd.

Hoofdtelefoon of oortjes

Het luisteren naar muziek via hoofdtelefoons en oortjes is niet zonder gevaar. Omdat het geluid rechtstreeks in je oor wordt gestuurd kan de geluidsdruk flink oplopen. Bij oortjes nog veel meer dan bij een hoofdtelefoon omdat het geluid veel dichter bij je gehoorgang zit. Bovendien ervaar je zonder hoofdtelefoon of oortjes (bv. in een disco) de lage tonen van hard geluid ook via je hele lichaam. Bij luisteren via een hoofdtelefoon of oortjes mis je dat signaal en heb je minder snel een indruk hoe hard het eigenlijk staat.

Een ander addertje onder het gras is de grotere autonomie van deze geluidsbronnen. De nieuwste generatie kan veel meer nummers bevatten en de batterijen gaan veel langer mee. Niet enkel de geluidssterkte, maar ook de luisterduur neemt zo toe.

smartphone met koptelefoon.jpg

Praktische tips

Sommige fabrikanten stellen op hun website software ter beschikking die je in staat stelt een eigen maximumvolume in te stellen. De volumebegrenzer moet voorkomen dat het toestel te luid staat. De extra begrenzing komt bovenop een volumebeperking die al vanuit Europese wetgeving is opgelegd.
Je gebruikt beter een koptelefoon (die de oren volledig bedekt). Achtergrondgeluiden worden zo veel efficiënter afgeschermd, waardoor het geluidsvolume niet zo hoog dient te zijn. De klankkwaliteit is bij een goeie koptelefoon ook beter omdat de bastonen beter doorkomen. De neiging om het nog harder te zetten wordt daarom kleiner.
Als je naar je audiospeler luistert in een lawaaierige omgeving, heb je dikwijls de neiging om de muziek zó hard te zetten, dat ze er boven uit klinkt. Best zet je je volume zo, dat je toch nog wat omgevingslawaai kan horen.
Een klein beetje meer decibels houdt al een forse verlaging van het aantal uren blootstelling zonder schade in. Je kan dit uittellen aan de hand van de equal energy rule. Ons oor kan 80dB gedurende 8u/dag verdragen. Per halvering van de duur komt er 3dB bij, bv. 83 dB over 4 uren, 86dB over 2 uren, 89dB over 1 uur, 92dB over 30 minuten, … 107dB over 1 minuut. Op die manier kan je uittellen hoelang je jezelf aan een bepaalde dosis mag blootstellen. Uiteraard moet je dan wel weten over hoeveel decibel het gaat.
Gebruik de juiste gehoorbescherming. Ondertussen bestaat er goede gehoorbescherming die ook bij recreationele blootstelling heel goed werk levert. Dit wil dan zeggen dat ze zowel genoeg dempt (bv. 9, 15, 20 of 25dB) als de kwaliteit van het geluid (disco, concert, fuif, muziek spelen, café, …) maximaal bewaart. Deze gehoorbescherming bestaat zowel op maat als in universele versie. Het is belangrijk dat je het de tijd geeft om je eraan aan te passen.
Demp ook niet te sterk, want als de muziek te stil wordt, gaan we de bescherming niet graag of te weinig willen dragen.
Een acuut lawaaitrauma (gehoordaling en/of tinnitus door een eenmalige blootstelling aan een zeer hoog intensiteitsniveau) kan binnen de 48 uren na blootstelling door een behandeling met hyperbare zuurstoftherapie en corticoïden aangepakt worden. Na deze 48 uren kan de schade permanent worden. Wees er m.a.w. op tijd bij.

Bronnen

Gilles A., Van Hal G., De Ridder D., Wouters K., Van de Heyning P. Epidemiology of Noise-Induced Tinnitus and the Attitudes and Beliefs towards Noise and Hearing Protection in Adolescents. PLoS One 8:e70297.2013)
Verdoorie, Provinciaal veiligheidsinstituut, Thematentoonstelling 2007