Spot op: Lawaai

Iedereen wordt dagelijks blootgesteld aan geluid. Meestal brengt dit geen problemen met zich mee, maar bij een langdurige blootstelling, of indien het geluid ontzettend hard is, dan kan na verloop van tijd gehoorbeschadiging optreden. Geluid is dus, net zoals andere vormen van trillingen, niet zo onschadelijk als het lijkt.

Geluid is een drukverandering (in de lucht, water, of een ander medium) die ons oor kan waarnemen. Het aantal drukwisselingen per seconde is de frequentie van het geluid en wordt uitgedrukt in hertz. 1 Hertz = 1 trilling per seconde. Hoe hoger de toon, hoe groter de frequentie. De drukveranderingen worden veroorzaakt door geluidsbronnen en wanneer deze de lucht aanstoten, ontstaan er drukvariaties in de lucht. Zo verkrijg je geluiden met een verschillende klank en een verschillende geluidssterkte.

Geluidsniveaus

Meten in decibels

De geluidssterkte wordt uitgedrukt in decibel (dB). Deze schaal stelt 0 dB gelijk met de gehoordrempel. Dat is het geluidsniveau dat nog net waarneembaar is (geluid van 0 dB met een frequentie van 1000 Hz in een doodstille ruimte, opgevangen door een gezond oor). Alles wat stiller is, is onhoorbaar voor de meeste oren.

De decibelschaal is een logaritmische schaal. Elke verhoging met 10 dB betekent dan een vertienvoudiging van de geluidssterkte. Een geluid van 20 dB voelt dus tienmaal zo luid aan als 10 dB en niet dubbel zo luid. Je mag dan ook niet zomaar de geluidssterktes van geluidsbronnen bij elkaar optellen om de totale geluidssterkte te berekenen. Twee geluidsbronnen die eenzelfde geluidssterkte voortbrengen, veroorzaken een geluidstoename met 3 dB. Dit is dus een verdubbeling van het geluidsniveau, bv. 50 dB + 50 dB = 53 dB. Een ander voorbeeld: tien geluidsbronnen van 80 dB produceren samen 90 dB.

db optellen.jpg

In een open ruimte geldt: hoe verder je je bevindt van een geluidsbron, hoe lager de geluidssterkte waaraan het oor wordt blootgesteld. Wanneer je de afstand tot de bron verdubbelt (bv. van vijf naar tien meter) betekent dit ter hoogte van het oor een vermindering van de geluidssterkte met ongeveer 6 dB. Dit geldt echter niet binnen gebouwen omdat daar de muren het geluid weerkaatsen.

Schadelijke geluidsniveaus

Vanaf 80 dB(A) kan gehoorschade optreden. Je kunt dit geluidsniveau vergelijken met het lawaai van zeer druk voorbijrijdend verkeer. De A-filter houdt rekening met het feit dat het menselijk gehoor niet even gevoelig is voor alle frequenties. Bij nog hogere geluidsniveaus vergroot het risico op gehoorschade.

Voor lawaai zijn actiewaarden vastgelegd. Bij een dagelijkse blootstelling van 80 dB(A) of meer moet de werkgever gehoorbescherming ter beschikking stellen. Vanaf 85 dB(A) moet hij maatregelen nemen om het lawaai te verminderen en de gevarenzones afbakenen. Vanaf een dagelijkse blootstelling van 85db(A) zijn de werknemers verplicht om de gehoorbescherming te dragen. 80 en 85 dB(A) zijn waarden voor een dagelijkse blootstelling van 8 uur. Bij blootstelling aan hogere waarden moet de maximumduur ingekort worden. Een toename van 3 dB(A) betekent een verdubbeling van het geluidsniveau, d.w.z. dat de arbeidsduur gehalveerd moet worden, dus bv. 83 dB(A) gedurende 4 uur geeft hetzelfde resultaat als 80 dB(A) gedurende 8 uur.

De grenswaarde die niet mag overschreden worden, is een dagelijkse blootstelling van 87 dB(A). Blootstelling aan een piekwaarde van 140 dB(C) is evenmin toegelaten. Enkel bij de toegelaten grenswaarde mag je de dempende werking van gehoorbescherming bijtellen, omdat de grenswaarden blootstellingswaarden zijn, nl. het niveau waaraan het oor werkelijk wordt blootgesteld. De PBM’s beschermen het oor immers tegen het werkelijke omgevingslawaai.

Risico’s

Niet alleen is lawaai soms storend, het kan in nogal wat gevallen ook schadelijk zijn voor de gezondheid. Een korte blootstelling aan heel hoge geluidsniveaus kan voldoende zijn om blijvende schade te veroorzaken. Bij lagere geluidsniveaus treedt pas na langere tijd gehoorschade op. Verschillende factoren beïnvloeden de ernst van deze gevolgen:

de duur en het niveau van de blootstelling
het frequentiespectrum van de geluiden: hoge tonen leveren een groter risico op dan lage tonen
de continuïteit van de blootstelling. Een ononderbroken blootstelling aan geluid kan een verhoogde bloeddruk veroorzaken, maar ook een gestoorde stofwisseling, concentratiestoornissen, humeurigheid en stress. Dit ongeacht de geluidssterkte, zelfs bij lagere geluidsniveaus.
de duur van de pauzes: tijdens een onderbreking van de blootstelling krijgt het oor de tijd om zich te herstellen. Hoe langer de pauze, hoe groter het herstel. Omgekeerd vergroot bij een langdurige blootstelling zonder pauze de kans op blijvende gehoorschade.

Lawaai kan hinder, tijdelijke of blijvende vermindering van het gehoor als gevolg hebben:

hinder: storende geluiden met concentratieproblemen en stress tot gevolg
tijdelijke gehoorsvermindering: het gehoor herstelt zich (volledig of gedeeltelijk) na een blootstelling aan hoge geluidsniveaus
blijvende gehoorsvermindering: door permanente beschadiging van de trilhaartjes in het binnenoor wordt het geluid niet meer efficiënt ‘vertaald’. Een hoop informatie bereikt daarom de hersenen niet meer. Vergelijk dit met de draad van een micro die je doorsnijdt en waardoor je dus geen geluid meer naar de versterker kunt sturen.

Gehoorverlies door lawaai is een sluipend, onherstelbaar gevaar. Vaak treedt het zo geleidelijk op dat het niet meteen merkbaar is. Tekenen van blijvend gehoorverlies zijn:

moeite met horen van hoge tonen of zachte geluiden
het horen van piep- en fluittonen die niet uit de omgeving komen
moeite met telefoneren
problemen om een gesprek te volgen in een rumoerige omgeving

Preventie

Verminderen van het geluid aan de bron

Het geluidsniveau verminderen aan de bron is het meest efficiënt. Voorbeelden zijn:

kiezen voor geluidsarme machines en materieel (aankoop)
kiezen voor een minder lawaaierige werkmethode
machines op trillingsisolatoren plaatsen
geluiddempend materiaal aanbrengen op onderdelen van machines

Afschermen van de geluidsbron

Met het plaatsen van een geluidswerende kap over een lawaaierige machine of een scherm tussen werknemers en de geluidsbron kun je heel wat geluidshinder wegnemen. Je kunt het geluidsniveau ook verminderen door geluidsabsorberend materiaal aan te brengen.

Dragen van PBM’s

Indien het niet mogelijk is om het geluid te verminderen aan de bron of de geluidsbron af te schermen, dan bieden PBM’s een uitkomst. Grosso modo bestaan er twee grote categorieën. Een eerste categorie worden over het oor geplaatst en schermen zo het geluid af, bv. oorkappen. De tweede categorie omvat gehoorbescherming die in de gehoorgang worden gedragen bv. oordopjes of op maat gemaakte gehoorbescherming.