Draagbare computers stellen een specifiek ergonomisch probleem in vergelijking met gewone computers aangezien het scherm en het toetsenbord onafscheidelijk zijn. Het is dus onmogelijk het scherm en het toetsenbord op een goede afstand te plaatsen. Een compromis is noodzakelijk tussen een ongunstige houding van de nek of van de handen en de polsen.
Voor het werken met een desktopcomputer gelden een aantal basisregels. Constant in dezelfde houding zitten is geen goed idee, regelmatig bewegen en afwisselen is de boodschap. Je houdt je hoofd best rechtop, een klein beetje naar voor gebogen. Ook je rug en nek moeten recht gehouden worden. Je schouders en armen zijn best ontspannen en je benen staan in een hoek van 90° op de grond. Bij het werken met een laptop zonder hulpmiddelen, is het onmogelijk om deze basisregels toe te passen. De twee meest voorkomende zithoudingen bij het werken met een laptop zijn de zogenaamde protracte werkhouding en de sway-back werkhouding.
Bij de protracte houding zit de laptopgebruiker ineengedoken met een voorover gebogen hoofd. Je wordt tot deze houding gedwongen omdat het scherm en toetsenbord van een laptop met elkaar verbonden zijn. Als het scherm op de juiste hoogte gezet wordt, staat het toetsenbord te hoog en moet de gebruiker met opgetrokken schouders en armen werken. Als het toetsenbord juist geplaatst wordt, staat het scherm te laag. Dat veroorzaakt dan weer nekklachten. Deze houding is dus heel vermoeiend voor schouders en nek.
Omdat deze houding niet vol te houden is, wordt deze vaak afgewisseld met de sway-back houding. De bovenrug leunt naar achter vanuit de taille en het hoofd steekt een beetje naar voor. Ook deze houding is belastend voor de schouder en nek regio. Bij het werken met een laptop is het onmogelijk om een documenthouder te plaatsen tussen het toetsenbord en het scherm. Iemand die vaak gegevens moet invoeren, zal dus constant een gedraaide houding moeten aannemen. Het hoofd zal vaak op en neer knikken wat erg vermoeiend wordt voor de nek- en schouderspieren.
De armen kunnen meestal niet worden ondersteund wanneer je met een laptop werkt. Je zult eerder met opgetrokken schouders werken en de nek- en schouderspieren moeten het gewicht van de armen dragen.
Het scherm van een laptop staat vaak te dichtbij waardoor je sneller vermoeide ogen zal krijgen. Dikwijls zijn laptopschermen aan de kleine kant wat nog eens extra vermoeiend is voor de ogen. De klachten kunnen zich uiten als brandende, prikkende ogen en een wazig zicht aan het einde van de dag.
Het toetsenbord van een laptop is meestal erg klein waardoor er weinig ruimte is om handen en vingers goed te plaatsen. Vaak zijn extreme polsstanden nodig om te kunnen werken. Hoe kleiner het toetsenbord, hoe extremer de polsflexie.
De invoermiddelen zijn niet bij elke laptop hetzelfde. De ene heeft een trackpoint, de andere een trackerball en nog andere een touchpad. Meestal is het ook mogelijk om een externe muis aan te sluiten. Uit onderzoek blijkt dat de minste fouten gemaakt worden met een gewone muis. Het scherm van een laptop is vaak klein en om een heel document te kunnen bekijken, moet je dus vaak doorklikken of scrollen. Die extra muisbedieningen zorgen voor extra belasting en extreme standen van pols, hand en vingers.
Wanneer klachten niet tijdig behandeld worden, kunnen deze chronisch worden en dan spreekt men van RSI of werkgerelateerde klachten van de (bovenste) ledematen. RSI of Repetitive Strain Injury is een verzamelterm voor diverse pijnklachten in de nek, schouders, armen, polsen en handen (soms ook in de benen) ten gevolge van een chronische belasting.
Wanneer RSI niet tijdig herkend wordt, kan het evolueren naar een fase waarin de pijn constant aanwezig is, ook als je niet werkt. Er kunnen zwellingen ontstaan of veranderingen in de huidskleur. Pijnlijke plekken voelen vaak koud aan. Je hebt een verlamd gevoel met tintelingen. Zelfs licht werk is nu niet meer mogelijk. Dit proces kan soms maanden duren. Wanneer de klachten langer dan 3 maanden duren, worden deze chronisch. Hoe langer je met RSI rondloopt, hoe moeilijker het wordt de ziekte te behandelen.
Een laptop warmt op wanneer je er mee werkt. Wanneer de laptop op de schoot gezet wordt, kan dit voor problemen zorgen. De warmte van de laptop kan oppervlakkige brandwonden veroorzaken, zelfs door je kleren heen. Bij mannen die vaak met hun laptop op schoot werken, zou de vruchtbaarheid aangetast kunnen worden.
In verschillende onderzoeken wordt laptopgebruik met en zonder laptopsteun met elkaar vergeleken naar lichaamshouding, comfort en productiviteit toe.
Hieruit blijken duidelijke verschillen tussen het werken met en zonder hulpmiddelen als men kijkt naar kracht op de nek, de subjectieve klachten over pijn in de nek en productiviteit. De resultaten van het onderzoek bevestigen het belang van het gebruik van hulpmiddelen voor laptops voor mensen die lange tijd met een laptop moeten werken.
Als men werkt met een laptopsteun, een los toetsenbord en een externe muis, treedt er minder flexie op in de bovenarmen, de ellebogen en de nek. Vooral bij de nek is dit belangrijk omdat nek- en hoofdklachten toenemen naarmate de nek verder gebogen wordt. Plaats de (verstelbare) laptopsteun zo, dat de bovenkant van je scherm op ooghoogte komt. Op basis van deze studie kan worden geadviseerd om bij regelmatig gebruik van een laptop een laptopsteun, een los toetsenbord en een externe muis te gebruiken.
Voor beeldschermwerkers is het belangrijk om regelmatig pauzes te nemen. Op die manier krijgen spieren en pezen de kans om te herstellen van statische spanningen. Het is beter om korte maar frequente pauzes verspreid te nemen dan een paar langere pauzes. De frequente pauzes zouden niet leiden tot een verminderde productiviteit, integendeel, er zou zelfs een positief effect zijn omdat de werknemer zich comfortabeler voelt op de werkplek. Er zijn verschillende soorten pauzes: actieve pauzes (lichte gymoefeningen), passieve pauzes (rust) en het uitvoeren van andere activiteiten tijdens de pauze.
Er bestaan ook softwareprogramma’s die te lang of te intensief werk achter een computer voorkomen en die geregeld oefeningen voorstellen om het lichaam te laten herstellen. Programma’s waarbij je zèlf kan instellen na hoeveel tijd je pauzes of oefeningen wil doen en programma’s die rekening houden met het aantal toetsaanslagen, muisclicks en intensiteit om op die manier pauzes aan te bieden krijgen de voorkeur. Programma’s waarin ook rek- en strekoefeningen voorkomen zijn ook aan te bevelen.
Niet alleen het onderbreken van statisch computerwerk is belangrijk, maar ook een actieve levensstijl kan helpen. Dit kan op een bescheiden manier zoals het nemen van de trap i.p.v. de lift of het plaatsen van fax, printer en andere apparaten in een andere ruimte of op een afstandje van je bureau.
Gebruik liever een desktop i.p.v. een laptop. Wanneer een laptop echter absoluut noodzakelijk is, kan het gebruik best beperkt worden tot kleinere periodes dan bij een desktop. Wanneer je te lang moet werken achter een laptop, kan je voorspellen dat je fysieke klachten krijgt, zelfs bij de best mogelijke werkhouding. Regelmatig afwisselen van houding en regelmatig bewegen, een juiste werkhouding en een juiste werktechniek zijn belangrijk om klachten door het werken met een laptop te vermijden. Wanneer men hulpmiddelen gebruikt zoals een externe muis, een toetsenbord en een laptopsteun, zullen de klachten verminderen. Wie vaak pauzes neemt, geeft spieren de kans om te ontspannen en zal op een aangenamere manier kunnen verder werken.
Een goede houding bij computergebruik
Zit u goed? Kies de juiste houding - Seniorenweb Nederland
Waarom is zitten zo slecht voor je? (TED - Engels)
Kom NU in beweging! De beweegprofeet bij Brandpunt
Varier - Gids voor een goede houding en actief zitten (Engels)
Meer weten? Stel je vraag aan het informatiecentrum van het Veiligheidsinstituut.
