Spot op: Producten met gevaarlijke eigenschappen

Intoxicaties met huishoudproducten gebeuren meestal accidenteel, zowel bij volwassenen als bij kinderen. Bij een volwassene gaat het meestal om ongevallen te wijten aan verkeerd gebruik (spatten in de ogen of op de huid, inhalatie van solventen, vrijkomen van chloor bij mengen van bleekwater met een zuur). Kinderen nemen producten in of krijgen spatten in de ogen of op de mond wanneer een product toevallig binnen hun handbereik komt.

Blootstellingen per leeftijdsgroep en plaats

Het Belgisch Antigifcentrum kreeg in 2018 59.313 oproepen, een stijging met 3,3% ten opzichte van 2017 en het op één na hoogste aantal oproepen in de geschiedenis van het Centrum. 87% van de oproepen komen er na een blootstelling aan een product. De volgende figuren geven een indeling naar leeftijd en plaats toe.

Categorieën van producten

De verdeling volgens product verschilt in 2018 weinig met de voorgaande jaren. Blootstellingen aan geneesmiddelen komen het meest voor, gevolgd door huishoudproducten, planten en paddenstoelen, cosmetische producten en fytosanitaire producten (pesticiden, biociden, meststoffen). Oproepen voor voedingsmiddelen of dieren maken maar een heel klein percentage uit.

In de categorie diverse zijn opgenomen: producten voor industrieel gebruik, speelgoed, drugs, tabak, alcohol en andere.

Ongevallen bij kinderen

Ongevallen komen het vaakst voor bij jonge kinderen vanwege hun verkenningsgedrag: vóór de leeftijd van vier jaar heeft het kind de neiging alles in de mond te steken. Gedurende deze ontwikkelingsperiode is het risico voor accidentele vergiftiging of verstikking na inname van kleine voorwerpen heel hoog. De meeste ongelukjes lopen gelukkig goed af: de ingenomen hoeveelheid is meestal klein, één tot twee slokken of enkele pilletjes.

Bepaalde geneesmiddelen met een kleine therapeutische marge zijn giftig bij een lage dosis. Vooraan op de lijst van deze one pill killers staan de anti-aritmica (behandeling van hartritmestoornissen) en de narcotische analgetica (pijnstillers zoals buprenorfine, methadon) waarvan de inname van één pil volstaat om een zware vergiftiging te veroorzaken bij een jong kind.

Bij de producten voor dagelijks gebruik waarvan één slok gevaarlijk kan zijn, onthouden we vooral de bijtende producten (ontstoppers, zoutzuur..) die zware brandwonden veroorzaken, de petroleumproducten (lampolie, meubelvernieuwer waarvan enkele druppels een chemische longontsteking kunnen veroorzaken), methanol en ethyleenglycol die al in kleine dosissen gevaarlijk zijn.

Wanneer het Antigifcentrum geraadpleegd wordt voor een kind dat een fytosanitair product ingeslikt heeft, gaat het meestal om een product voor huishoudelijk gebruik. Inname van anti-coagulerend rattenvergif is heel frequent omdat deze producten meestal op de grond liggen, in het onmiddellijk bereik van kinderen. Het innemen van kleine hoeveelheden hiervan is gelukkig niet zo schadelijk.

Bij kinderen merken we een grotere proportie oproepen voor blootstelling aan planten en cosmetica.

Huishoudproducten

De meeste intoxicaties met huishoudproducten die een ziekenhuisopname tot gevolg hebben, betreffen drogisterijproducten en producten voor doe-het-zelvers (sterke basen en zuren, ammoniak, white spirit en thinners, afbijtmiddelen), gevolgd door algemene onderhoudsproducten (ontstoppers, ontkalkers voor elektrische toestellen, alkalische ontvetters voor grills en afzuigkappen) en bleekmiddelen (voornamelijk hypochlorieten).

Het commerciële succes van geconcentreerde vloeibare wasmiddelen in capsulevorm die oplosbaar zijn in water vertaalt zich in een stijging van het aantal ongevallen met deze producten. De kleurrijke capsules zijn bijzonder aantrekkelijk voor kinderen. Het omhulsel is erg dun en moet kunnen smelten zodat de inhoud vrij komt. Dit heeft als nadeel dat - bij contact met vochtige handen of met speeksel - het omhulsel smelt en de vloeistof vrij komt. De Europese en Amerikaanse Antigifcentra hebben een reeks ongevallen gepubliceerd waarbij de capsules werden ingeslikt of in contact kwamen met de ogen. De vloeibare inhoud van deze capsules is irriterend voor het oog en er werd zelfs onherstelbare schade aan het hoornvlies gerapporteerd. Bij het inslikken van het product kunnen er problemen met de spijsvertering en de ademhaling voorkomen.

Ongevallen met bijtende producten baren vooral zorgen omdat ze ernstige brandwonden veroorzaken. Ontstoppers op basis van bijtend soda of zwavelzuur veroorzaken ernstige letsels bij verkeerd gebruik. Gebruikers onderschatten nog steeds het risico op chemische brandwonden ten gevolge van het gebruik van sterke basen of zuren. Deze producten worden vaak gehanteerd zonder handschoenen of veiligheidsbril. Ze beginnen erg te spatten wanneer men eerst een sterk zuur en dan een sterke base in de leiding giet, of door reacties met het water in de leidingen. De informatie over het gevaar van corrosieve producten voor de niet-professionele gebruiker lijkt volgens het Antigifcentrum onvoldoende, zelfs wanneer de wettelijke bepalingen omtrent de etikettering nageleefd worden. Een aantrekkelijk etiket dat de nadruk legt op de doeltreffendheid van het product en zijn schadeloosheid voor het milieu, leidt de aandacht af van het gevarenpictogram en de waarschuwings- en risicozinnen op de achterzijde van de verpakking. De verkoop van ontstoppers, alkalische reinigingsproducten en geconcentreerde ontkalkers in de afdeling onderhoudsproducten van grootwarenhuizen banaliseert het gebruik ervan nog verder.

Ongevallen veroorzaakt door preparaten op basis van hypochloriet (javel, tabletten voor het zwembad) komen dikwijls voor: meer dan 3 oproepen per dag betreffen een product van deze categorie. Inhalatie van chloorgas ten gevolge van het mengen van bleekwater met een zuur (ontkalker), ammoniak of andere onderhoudsproducten gebeurt dagelijks. Irritatie van de luchtwegen door chloorgas maakt in een aantal gevallen een ziekenhuisopname noodzakelijk.

De waarschuwingen op de etiketten (symbolen, H- en P-zinnen) en de veelvuldig herhaalde voorzorgsmaatregelen van het Antigifcentrum blijken weinig invloed te hebben op het gedrag van de gebruikers.

Case: bijtende producten

We vermijden het gebruik van bijtende producten best zo veel mogelijk. We geven m.a.w. de voorkeur aan andere manieren - hoofdzakelijk mechanische (rubberen zuignap…) - om bv. de leidingen te ontstoppen. Om de vorming van een prop te voorkomen bestaan er ook niet bijtende producten op basis van enzymen. Als we het gebruik ervan niet kunnen vermijden, gebruiken we enkel producten met een duidelijk etiket, we lezen dit grondig, en we houden rekening met wat we gelezen hebben. Nog enkele andere tips:

Gebruik deze producten nooit in het bijzijn van kinderen. Bewaar thuis geen bijtende ontstoppers als er kinderen in huis zijn of bewaar ze achter slot en grendel.
Draag handschoenen en een beschermende bril.
Maak de plaats waar het product gebruikt werd ontoegankelijk (bv. de WC deur op slot doen)
Vertel de huisgenoten en ook de loodgieter dat een bijtend product in de leiding gegoten werd. Zo vermijdt u dat een volgende persoon er een ander product bijgiet of probeert de leiding mechanisch te ontstoppen zonder voorzorgen.
Giet een bijtende ontstopper nooit over in een andere verpakking.
Voeg geen andere producten toe na een mislukte poging tot ontstoppen: toevoegen van bleekwater veroorzaakt zeer irriterende dampen
Het toevoegen van een zuur bij een base veroorzaakt een warmteontwikkeling met het risico op spatten en zelfs het springen van de leidingen
Spoel na het ontstoppen goed na: restjes ontstopper in een wasbak of bad kunnen ook nog brandwonden veroorzaken.
Spoel de lege verpakking uit, zet de dop er terug op en gooi ze weg: enkele resterende druppeltjes kunnen brandwonden veroorzaken.