Spot op: Smartphone en brein

Wist je dat je smartphone file kan doen ontstaan in je brein? Dat het blauw licht van je smartphone je slaap verstoort? En we al mailend en chattend als ouder minder betrokken zijn en meer snauwen? In 6 dossiers willen we smartphonegebruikers helpen om minder slaaf te zijn van hun toestel.

introillustratie brein.jpg

Onze hersenen passen zich voortdurend aan onze ervaringen en omstandigheden aan, ook als we volwassen zijn. Ze pikken vooral snel nieuwe werktuigen op. Dat is wat wetenschappers neuroplasticiteit noemen. Vandaag is onze smartphone steeds meer een centraal element in de omgeving waarin we leven, werken en met elkaar omgaan en dat heeft uiteraard een impact op onze manier van denken.

De 3 breinen
File in ons brein
We worden dommer

1. De 3 breinen

Om ons brein beter te kunnen gebruiken, moeten we eerst weten hoe het werkt. Eigenlijk hebben we drie breinen: een archiverend brein (zoogdierenbrein) dat al onze kennis opslaat; een gesofisticeerd denkend brein (neocortex) waarmee we abstract kunnen denken; en een primitief reflexbrein (reptielenbrein) dat razendsnel en onvermoeibaar is.

"Wie altijd online is, traint zijn reflexbrein en verwaarloost zijn denkend brein."

Onze smartphone moedigt ons reflexbrein aan om dingen oppervlakkig door te nemen, te scannen en te multitasken. Dat vermindert onze concentratie en onze vaardigheid om op iets door te denken.

"26% van Vlamingen vindt dat ze te veel tijd spenderen op hun smartphone."
(imec.digimeter 2018 www.imec.be/digimeter)

2. File in ons brein

Naast ons langetermijngeheugen hebben we ook een werkgeheugen, waar we informatie tijdelijk beschikbaar houden. Dat werkgeheugen is eigenlijk de inhoud van ons bewustzijn op een gegeven moment. Maar de ruimte in dat werkgeheugen is heel beperkt.

"Bij cognitieve overload is er geen tijd om die informatie over te brengen naar het langetermijngeheugen."

3. We worden dommer

Door voortdurende blootstelling aan het internet, met zijn nooit aflatende stroom van nieuwtjes, beelden en links, verleren we de vaardigheid om ons te concentreren en om diep na te denken, schrijft Nicholas Carr in zijn boek Het ondiepe. Hoe meer zaken we in ons geheugen opslaan, hoe gemakkelijker we diep nadenken en hoe beter we leren. Pas als we iets onthouden, door het te verplaatsen van ons korte- naar ons langetermijngeheugen, gaan we de nieuwe informatie verweven met alle andere dingen die we al hebben geleerd of meegemaakt. Als je online een paar feiten opzoekt, kan je misschien wel makkelijk een vraag beantwoorden, maar leg je geen diepe persoonlijke verbanden tussen die feiten. Dat is nochtans essentieel voor onze kennis.

Hoe bewust een tijdje offline zijn?

	Zet de smartphone samen buitenspel Doordat we altijd verbonden zijn met Facebook, Instagram, WhatsApp en co, lijken we vaak maar 'half aanwezig': we zijn nooit meer met onze volle aandacht bij de mensen rond ons. En daardoor worden onze gesprekken en ontmoetingen minder intens en rijk.
	Hoe doe ik dat? Maak samen afspraken over smartphonevrije momenten. Wanneer je deze momenten op regelmatige basis herhaalt (bijvoorbeeld zondagochtend), worden ze snel 'traditie'. Stop tijdens deze momenten alle telefoons in een smartphone-box, waar ze op stil staan en kunnen opladen.
	Plan schermvrije tijd in Wie een smartphone heeft, wordt geen moment met rust gelaten. En dat is zonde, want verveling is goed voor je brein. Zonder verveling kun je niet creatief zijn en is er weinig ruimte om diep na te denken.
	Hoe doe ik dat? Plan elke week schermvrije tijd in en doe wat je leuk vindt in de tijd die vrijkomt! Blokkeer schermvrije tijd in je agenda, via apparaatvrije tijd in schermtijd (ios12) of gebruik digitaal welzijn (android pie) of gebruik apps zoals grow a tree,...
	Ga eens op pad zonder je smartphone Even naar buiten staren in de trein. In de rij aan de kassa andere mensen bestuderen. In de wachtkamer tijdschriften inkijken die je normaal nooit zou lezen. Als je tussendoor (automatisch) naar je telefoon grijpt, verdwijnen dit soort momenten steeds vaker. Nochtans hebben je hersenen schermvrije pauzes nodig om informatie te verwerken of om je concentratie te verhogen.
	Hoe doe ik dat? Kies vaste momenten waarop je je telefoon niet mag gebruiken: tijdens het eten, op de wc, in de keuken. Laat je smartphone eens thuis wanneer je boodschappen doet, gaat lunchen, met de hond gaat wandelen of gaat joggen.
	Avondje uit? Kies een smartphone-bob Als iemand uit je gezelschap in de weer is met zijn smartphone, is de kans groot dat ook de anderen hun smartphone tevoorschijn halen. Weg sfeer!
	Hoe doe ik dat? Ga je op stap? Kies dan een smartphone bob! Enkel de bob neemt zijn smartphone mee. Gebruik het bobnummer voor noodgevallen, laat de andere toestellen thuis.
	Gebruik een gewone GSM, geen smartphone Bij velen zal het niet aan de orde zijn, maar voor sommigen onder ons zal het bezit van een smartphone meer nadelen opleveren dan voordelen. Met een gewone GSM kan je ook bellen en sms’sen, èn je kan hem gebruiken als wekker. Dikwijls zal zo’n overgang een periode van aanpassing vragen (die lijkt op afkicken), maar als het lukt lost het ineens al de problemen op die worden aangekaart in deze 6 dossiers. Deze toestellen worden nog overal verkocht, ze kosten ongeveer 30 euro en je dient ze ongeveer 1 keer per week gedurende 3 uur op te laden.