Spot op: Hoeveel tillen?

In de Belgische wetgeving is geen maximum gewicht vastgelegd dat werknemers manueel zouden mogen tillen. De Codex over het welzijn op het werk (boek VIII titel 3) vermeldt (buiten een uitvoerige opsomming van bezwarende factoren die het gevaar voor rugletsels bij het manueel hanteren van lasten kunnen vergroten) enkel dat het gewicht niet te zwaar mag zijn. Omdat deze factoren op een heel algemene wijze beschreven worden (te groot, te zwaar, te vaak, …) is er ruimte én behoefte voor een verdere invulling met normeringen vanuit wetenschap en praktijk.

Voor de bouw (KB CAO Bouwbedrijf) is er wel een limietwaarde van 25kg voor voorverpakte materialen (in bulk verkochte goederen, die worden verpakt met het oog op hantering). Sindsdien zijn zakken cement van 25kg dan ook standaard.

Europese norm

Om een concrete invulling te geven aan de Europese/Belgische wetgeving, bestaan er Europese normen die ook omgezet zijn in nationale normen. De NBN EN 1005-2 beschrijft de fysieke belasting waarmee rekening moet gehouden worden tijdens het ontwerpen van machines. Wat het heffen en tillen betreft, wordt voor de algemene werkpopulatie 25kg voorgeschreven als maximumgewicht onder optimale omstandigheden.

Dit betekent dat het gewicht dicht tegen het lichaam, op heuphoogte, met een goede grip en zonder draaien met de rug kan getild worden. Naarmate deze risicofactoren niet optimaal zijn, zal het maximaal aanbevolen gewicht ook verminderen naar minder dan 25kg.

Aan de interactie tussen object en werknemer worden eisen gesteld zoals positie en verplaatsing van object ten opzichte van werknemer, frequentie van de handeling, werkhouding van de werknemer.

ISO Norm

Ook de ISO 11228-1 norm over het manueel hanteren van lasten vermeldt 25kg als maximum gewicht voor de algemene werkpopulatie. In functie van het aantal tilhandelingen per minuut zal het maximum aanbevolen gewicht lager komen te liggen.

Voor een tilfrequentie van 5x/min wordt maximaal 20kg aanbevolen als dit minder dan 1 uur per dag wordt uitgevoerd. Wanneer een operator diezelfde taak een hele dag uitvoert, dan bedraagt het maximum gewicht nog 8kg. Meer dan 15 keer per minuut tillen is nooit aanvaardbaar. Deze maxima gaan nog steeds uit van optimale omstandigheden.

Een vaak voorgestelde preventiemaatregel is tillen met twee. Doordat de stabiliteit vermindert wanneer twee personen samen tillen, is het maximum gewicht niet zomaar 2 x 25kg.

De ISO 11228-1 norm hanteert hiervoor een factor 0,85. Dat wil zeggen dat voor 2 personen het maximumgewicht op 42,5kg komt te liggen. In functie van de frequentie, horizontale en verticale reikafstand, grip, romprotatie,... tijdens de reële werksituatie zal dit gewicht nog lager zijn.

HSE richtlijn

Andere internationale richtlijnen vertrekken eveneens van 25kg als maximum gewicht dat men manueel mag tillen. Een gekend voorbeeld zijn de bovenstaande figuren van HSE uit Groot-Brittannië.

De optimale tilzone situeert zich tussen vuist- en ellebooghoogte. Zo kan iedereen met een rechte rug het gewicht optillen. Voor de Belgische bevolking situeert deze zone zich tussen 90 en 105cm. Naarmate hoger of lager getild wordt, zal het maximum gewicht verminderen. Tussen knie- en schouderhoogte is nog 20kg aanvaardbaar. Boven schouderhoogte of onder kniehoogte zijn alleen nog lichte gewichten toegestaan. Hoe verder het gewicht van het lichaam getild moet worden, hoe lager het maximum gewicht. In functie van de horizontale en verticale reikafstand worden in een grafiek de toegelaten gewichten weergegeven. Hier wordt evenwel geen rekening gehouden met de tilfrequentie.

NIOSH methode

Om een exacte inschatting te kunnen maken van hoeveel kilogram in een werksituatie aanvaardbaar is, dient een risicoanalyse uitgevoerd te worden. Hiervoor kan de NIOSH methode (het Amerikaanse National Institute of Occupational Safety and Health) gebruikt worden. Deze vertrekt van 23kg als maximum gewicht in optimale omstandigheden.

NIOSH stelde een formule op waarmee maximaal toelaatbare gewichten kunnen worden berekend rekening houdend met zeven tilfactoren:

het gewicht van de last;
de horizontale en verticale positie van de last t.o.v. het lichaam;
de verticale verplaatsingsafstand;
de tilfrequentie
de tilduur;
de rompdraaiing;
het contact tussen handen en last.

De beperkingen van de NIOSH-methode zijn:

ze geldt alleen voor tweehandig tillen;
er wordt geen onderscheid gemaakt tussen mannen en vrouwen.

Een andere publicatie (Mital et al., 1993) betrekt nog meer factoren in de evaluatie; zoals het gebrek aan ruimte om de last weg te zetten, lage plafonds, hete omgeving. Deze auteurs geven wél afzonderlijke normen voor mannen en vrouwen. Ze maken een onderscheid tussen eenhandig en tweehandig tillen én ze evalueren ook het tillen met twee personen. De maximaal toelaatbare gewichten in deze publicatie variëren van enkele kilogrammen voor ongunstige tilsituaties tot 27kg voor gunstige tilsituaties.

Er bestaan uiteraard nog andere methodes om een nauwkeurige risico-analyse uit te voeren.

NIEUWE WETGEVING

Op 25 mei 2024 trad de nieuwe ergonomiewetgeving in werking. Deze wetgeving legt een bijzondere nadruk op het ontwerpen van werkplekken, de ergonomische risicoanalyse en de rol van de preventieadviseur ergonoom. Daarnaast behandelt de wet ook ergonomische risico’s en risicofactoren die invloed hebben op de gezondheid en veiligheid.

In de codex over welzijn op het werk bestond al een deel over ergonomische belasting. Hierin stonden drie onderdelen: staand werken, werken met beeldschermen en het handmatig hanteren van lasten. Een belangrijke vernieuwing is dat ergonomie nu verplicht meegenomen moet worden bij elk nieuw ontwerp of herinrichting van werkplekken.

De risicoanalyse ergonomie is hierdoor niet alleen van toepassing op bestaande werkplekken, maar moet ook preventief worden uitgevoerd bij het ontwerp. Dit is positief, want tijdens de ontwerpfase kan ergonomie de meeste impact hebben. Hoewel dit concept niet nieuw is, betekent het dat álle ergonomische risico’s moeten worden meegenomen, niet alleen staand werken, beeldschermwerk en het tillen van lasten.

De nieuwe wetgeving introduceert ook de ‘preventieadviseur ergonoom’ als expert voor de ergonomische risicoanalyse. De interne preventieadviseur kan deze taak zelf op zich nemen, mits voldoende expertise. Lukt dat niet, dan moet hij een gespecialiseerde preventieadviseur ergonoom inschakelen. Voor deze deskundigheid is minimaal een driedaagse basiscursus ergonomie vereist.

Besluit

Al naargelang de bron schommelt het maximaal toelaatbaar gewicht momenteel rond 25kg, op voorwaarde dat in gunstige omstandigheden wordt getild. Het is dus van groot belang om alle factoren die bij het tillen een rol spelen goed te evalueren. We zijn hiervoor aangewezen op de ergonomische literatuur terzake.

Het is duidelijk dat het bepalen van een maximaal tilgewicht voor alle werknemers, een complexe zaak blijft. Elke werknemer is uniek, met uiteenlopende fysieke en mentale capaciteiten die moeilijk te vatten zijn in uniforme wetgeving. Waar de ene werknemer moeiteloos een bepaald gewicht aankan, kan dit voor een ander een onaanvaardbare belasting vormen. Het blijft daarom essentieel dat zowel werkgevers als werknemers rekening houden met individuele grenzen en signalen van overbelasting.