De onderzoekers van het project ‘Virtual Relief’ hebben een toolkit opgemaakt voor de zorgprofessionals en de zorgvragers.
Dit bestaat uit praktische informatie en handvaten om virtual reality toe te passen tijdens de arbeid. Bij de toolkit voor de zorgprofessionals ligt de nadruk meer op ‘hoe kunnen we VR implementeren?’. Terwijl we bij de toolkit voor de zorgvragers trachten op een eenvoudige manier informatie aan te bieden aan de zwangere vrouwen.
Voor meer achtergrondinformatie omtrent het ‘Virtual Relief-project’ op de AP Hogeschool: klik hier.
WAT? Een toolkit met praktische handvaten om VR toe te passen tijdens de arbeid
VOOR WIE? Voor zorgverleners die VR willen aanbieden aan zwangere vrouwen tijdens de arbeid
Virtual Reality (VR) als pijnbestrijdingsmethode tijdens de arbeid, het klinkt toch vreemd in de oren. Echter kan VR met gebruik van een headset iemand afleiden van pijn, relaxeren, angst reduceren en de tevredenheid over de bevallingervaring verbeteren. In de gezondheidszorg wordt deze technologie, ook wel gekend als ‘digitale sedatie’, al langere tijd gebruikt tijdens het verzorgen van brandwonden, (tand)heelkundige ingrepen en vaccinatie bij kinderen. De verklaring voor het effect van VR ligt in de factor ‘afleiding’ van de pijn. Het vervangt visuele en auditieve prikkels, soms ook geur en tactiele ervaringen, die normaal gezien geleverd worden vanuit de fysieke omgeving. De toepassing van VR als pijnbestrijding is gebaseerd op de wetenschap dat de beleving van pijn deels psychologisch is en dus te beïnvloeden. Hoe minder aandacht iemand aan pijn schenkt, hoe minder last hij hiervan zou ondervinden.
Tijdens de arbeid of het ontsluitingsproces voor de bevalling worden reeds heel wat methoden ingezet om te kunnen omgaan met weeënpijn. Deze bestaan uit zowel non-farmacologische methoden zoals massage, bad, douche, (zit)bal, touw, rebozo (massagedoek), aromatherapie, … als farmacologische methoden zoals epidurale verdoving en lachgas. Echter heeft ieder eigen voorkeuren en andere noden als het gaat om (een combinatie van) deze pijnbestrijdingsmethoden tijdens contracties. Daarnaast kunnen farmacologische methoden zorgen voor ongewenste bijwerkingen zoals bloeddrukval, koorts, urineretentie, langere duur van de arbeid, misselijkheid en braken, … VR is een baanbrekende innovatie die vrouwen door een natuurlijke bevalling kan helpen door hen af te leiden van weeënpijn, te ontspannen en angst te verlagen, met als gevolg een betere bevallingservaring.
AP Hogeschool Antwerpen interviewde in 2020 groepen van zwangere, recent bevallen vrouwen en zorgverleners om hun verwachtingen omtrent VR als mogelijke pijnbestrijdingsmethode tijdens de arbeid te exploreren. Zij kregen eerst de mogelijkheid om enkele virtuele applicaties met gebruik van een VR-bril uit te proberen. De applicaties varieerden van relaxerend tot zeer activerend, daarnaast werden ze aangemoedigd om zittend, liggend en staand de VR-bril uit te proberen. De deelnemers gaven aan dat ze denken dat deze innovatie kan zorgen voor afleiding en relaxatie tijdens de arbeid, alsook voor afleiding kan zorgen van de duur van de arbeid of de klinische setting waarin ze zich begeven. Het kan volgens hen een extra mogelijkheid zijn om te kunnen omgaan met weeënpijn, dit in combinatie met andere methoden of afzonderlijk. De voorkeur voor eerder relaxerende of activerende ervaringen blijkt een zeer persoonlijk gegeven, een variëteit aan mogelijkheden aanbieden wordt aangeraden.
Meer uitgebreide resultaten worden visueel weergegeven in onderstaande poster (download hier).
Vervolgens werd een pilootstudie uitgevoerd in twee Antwerpse ziekenhuizen. De preliminaire resultaten werden gepresenteerd op het CARE4-congres in 2022, hieronder vind je de video naar de ingesproken presentatie omtrent deze studie (download presentatie hier). De resultaten die voortvloeien uit dit onderzoek werden meegenomen en gebruikt als tips/aanbevelingen in de Patient Journey (zie verder).
VR kan zowel in de 1ste als in de 2de lijn aangeboden worden. Het is belangrijk dat zwangere vrouwen hierover reeds geïnformeerd worden tijdens de zwangerschap.
Deze vorm van afleiding blijkt echter niet voor iedereen geschikt. Een belangrijke bijwerking van VR is het risico op misselijkheid en duizeligheid. Best kan eerst gevraagd worden aan de cliënt of ze hier gevoelig aan is en/of ze gekend is met foto-sensitieve epilepsie. Dit zijn namelijk tegenindicaties voor VR-gebruik. Wanneer de cliënt hier niet mee gekend is, maar dit wel ervaart tijdens het gebruik, dan wordt er aangeraden om onmiddellijk te stoppen. De klachten zullen snel verdwijnen na het afzetten van de VR-bril.
De Patient Journey is een implementatievoorstel, gebaseerd op huidig onderzoek, die (verschillende) zorgverleners kunnen opvolgen bij het aanbieden van een VR-ervaring aan de vrouw in arbeid. De Patient Journey biedt een volledig overzicht van sleutelmomenten, activiteiten en (mogelijke) stakeholders bij dit proces. Deze kan dienen als leidraad bij de implementatie van VR tijdens de arbeid in uw praktijk of organisatie.
Tijdens verschillende momenten wordt er hier toegelicht wie betrokken is/kan zijn en wat de concrete activiteiten zijn om VR te implementeren en toe te passen. Volgende sleutelmomenten komen in dit schema aan bod:
Hierboven vind je het volledige schematische overzicht (Patient Journey) van wat wanneer dient aangeboden te worden voor een optimale VR-ervaring.
Het is ontzettend belangrijk om voldoende aandacht te schenken aan het verstrekken van informatie; zowel naar de cliënten als naar de zorgverleners.
De manier en het tijdstip waarop de nodige informatie wordt overgedragen aan de cliënt zal afhangen van de zorgverlener en/of de organisatie waarmee deze verbonden is. Zo organiseren ziekenhuizen informatieavonden voor zwangere vrouwen en hun partners, maar ook kan de informatie meegegeven worden via folders, posters of uithangborden.
Wanneer de cliënt interesse toont in de VR, is het interessant om de cliënt (en eventueel de partner) deze ervaring al eens tijdens de zwangerschap aan te bieden. Er kan een oefenmoment afgesproken worden, bijvoorbeeld aansluitend aan een consultatie, tijdens een prenataal CTG, … Op deze manier weet de cliënt al een beetje wat ze kan verwachten, of dit een optie is voor haar, of ze geen misselijkheid ervaart, … Tijdens deze sessie kan informatie gegeven worden over de veiligheid, bewegingsmogelijkheden, mogelijke contra-indicaties, contact met de partner, … Indien dit als positief wordt ervaren, kan het meegenomen worden in het geboorteplan.
Het gebruik van de VR tijdens de arbeidsfase kan ook per cliënt en per organisatie verschillen. Het blijft echter belangrijk dat de bewegingsruimte van de cliënt zo optimaal mogelijk blijft, in het kader van baringsdynamiek. Dus VR-gebruik als staand of zittend (zitbal, stoel, in bed) is zeker mogelijk met natuurlijk voldoende aandacht voor haar veiligheid. Als alles vlot verloopt tijdens de arbeid kan de cliënt meestal zelf beslissen hoe vaak en hoe lang ze de VR wil gebruiken. Ze kan de VR-bril ook combineren met farmacologische pijnstilling (epidurale verdoving, lachgas). In een bad is enkel mogelijk indien de VR-bril ‘waterproof’ is, de meeste VR-brillen zijn dit niet. Aromatherapie (via verdamping) kan ook een mooie aanvulling zijn op de VR-bril en mogelijks een extra dimensie bieden aan de virtuele ervaring.
Afhankelijk van de VR-applicatie die op de bril geïnstalleerd werd kan een vrouw kiezen voor actieve of relaxerende virtuele ervaringen. Een actieve ervaring kan mogelijks beweging tijdens de arbeid stimuleren, hierbij zou dansen, een spelletje spelen of iets anders haar kunnen meenemen naar een minder klinische situatie. Echter zal een vrouw mogelijks nood hebben aan relaxatie waarvoor verschillende relaxerende virtuele ervaringen bestaan. Soms werd begeleiding van de ademhaling geïncorporeerd.
Als zorgverlener is het van belang erop bedacht te zijn dat een vrouw in een ‘immersieve’ ervaring zit. Kort gezegd betekent dit dat ze zich volledig ondergedompeld zal voelen in een andere 3D-wereld. Hoe minder prikkels ze ervaart van de ‘echte’ wereld, hoe immersiever en dus hoe meer ze afgeleid zal zijn. De zorgverlener dient daarom een vrouw zachtjes ‘uit deze ervaring te halen’. Het wordt aanbevolen om tijdens de (prenatale) voorbereiding afspraken te maken over hoe de vrouw uit deze ervaring haalt (bv. zachte aanraking schouder, verbaal aangeven dat je in de kamer bent, …). Zolang een vrouw de VR-bril op heeft, zal ze geen weet hebben van wat er ruimtelijk rond haar gebeurt. Zorg dus voor een veilige omgeving waarin ze zich niet fysiek kan verwonden. Kort gezegd zet materialen zo ver mogelijk uit haar buurt.
Sommige VR-brillen bieden de mogelijkheid om een veiligheidsperimeter af te bakenen in de virtuele zone. Wanneer een vrouw uit deze virtuele veiligheidszone beweegt, zal ze door de VR-bril de echte wereld zien in zwart/wit. Bekijk zeker de opties van het soort VR-bril jullie ter beschikking hebben om deze toepassing te gebruiken. De veiligheid van de patiente kan op deze manier beter worden gegarandeerd, zeker als ze mobiel (zittend op stoel/bal of staand) gebruik maakt van de bril.
Hierbij vindt u een infographic terug omtrent de hygiënische maatregelen die getroffen moeten worden om VR hygiënisch te laten verlopen. Je vindt stap voor stap aanwijzingen terug voor zowel de VR-kijker, alsook de VR-begeleider.
Een Cleanbox, die werkt met UV-licht, kan gebruikt worden als desinfectiemethode in klinische settings. In de literatuur is echter nog geen consensus gevonden over de effectiviteit. Echter in tijden van de coronapandemie krijgt deze technologie toch de voorkeur aangezien UV-licht wel een gekende desinfectiemethode is.
Hardware:
Software:
Hygiëne :
Interessante linken:
Birckhead, B., Khalil, C., Liu, X., Conovitz, S., Rizzo, A., Danovitch, I., Bullock, K., & Spiegel, B. (2019). Recommendations for Methodology of Virtual Reality Clinical Trials in Health Care by an International Working Group: Iterative Study. JMIR Mental Health, 6(1), e11973. https://doi.org/10.2196/11973
Carus, E. G., Albayrak, N., Bildirici, H. M., & Ozmen, S. G. (2022). Immersive virtual reality on childbirth experience for women: A randomized controlled trial. BMC Pregnancy and Childbirth, 22(1), 354. https://doi.org/10.1186/s12884-022-04598-y
Cowles, S. D., Norton, T., Quiner, T., Hannaford, K., & Foley, M. (2019). 806: Virtual reality may decrease pain during labor. American Journal of Obstetrics and Gynecology, 220(1, Supplement), S527–S528. https://doi.org/10.1016/j.ajog.2018.11.829
Ebrahimian, A. (2022). Comparison of the effectiveness of virtual reality and chewing mint gum on labor pain and anxiety: A randomized controlled trial. 8.
Frey, D. P., Bauer, M. E., Bell, C. L., Low, L. K., Hassett, A. L., Cassidy, R. B., Boyer, K. D., & Sharar, S. R. (2019). Virtual Reality Analgesia in Labor: The VRAIL Pilot Study-A Preliminary Randomized Controlled Trial Suggesting Benefit of Immersive Virtual Reality Analgesia in Unmedicated Laboring Women. Anesthesia and Analgesia, 128(6), e93–e96. https://doi.org/10.1213/ANE.0000000000003649
Hajesmaeel-Gohari, S., Sarpourian, F., & Shafiei, E. (2021). Virtual reality applications to assist pregnant women: A scoping review. BMC Pregnancy and Childbirth, 21(1), 249. https://doi.org/10.1186/s12884-021-03725-5
Koyyalamudi, V., Sidhu, G., Cornett, E. M., Nguyen, V., Labrie-Brown, C., Fox, C. J., & Kaye, A. D. (2016). New Labor Pain Treatment Options. Current Pain and Headache Reports, 20(2), 11. https://doi.org/10.1007/s11916-016-0543-2
Mahrer, N. E., & Gold, J. I. (2009). The use of virtual reality for pain control: A review. Current Pain and Headache Reports, 13(2), 100–109. https://doi.org/10.1007/s11916-009-0019-8
Musters, A.-C., Vandevenne, A.-S., Franx, A., & Wassen, M. M. (2022). Virtual Reality Experience During Labour (VIREL); a Qualitative Study. 1–15. https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-1048092/v1
Pourmand, A., Davis, S., Marchak, A., Whiteside, T., & Sikka, N. (2018). Virtual Reality as a Clinical Tool for Pain Management. Current Pain and Headache Reports, 22(8), 53. https://doi.org/10.1007/s11916-018-0708-2
Wiederhold, B. K., Soomro, A., Riva, G., & Wiederhold, M. D. (2014). Future Directions: Advances and Implications of Virtual Environments Designed for Pain Management. Cyberpsychology, Behavior and Social Networking, 17(6), 414–422. https://doi.org/10.1089/cyber.2014.0197
Wong, M. S., Spiegel, B. M. R., & Gregory, K. D. (2021). Virtual Reality Reduces Pain in Laboring Women: A Randomized Controlled Trial. American Journal of Perinatology, 38(S 01), e167–e172. https://doi.org/10.1055/s-0040-1708851
Wu, B., Yu, X., & Gu, X. (2020). Effectiveness of immersive virtual reality using head-mounted displays on learning performance: A meta-analysis. British Journal of Educational Technology, 51(6), 1991–2005. https://doi.org/10.1111/bjet.13023
Xu, N., Chen, S., Liu, Y., Jing, Y., & Gu, P. (2022). The Effects of Virtual Reality in Maternal Delivery: Systematic Review and Meta-analysis. JMIR Serious Games, 10(4), e36695. https://doi.org/10.2196/36695
WAT? Een toolkit met praktische informatie omtrent VR tijdens de arbeid
VOOR WIE? Voor zwangere vrouwen die interesse hebben in VR als methode om te kunnen omgaan met pijnlijke weeën tijdens de arbeid
VR is een computertechniek waarbij de gebruiker volledig ondergedompeld wordt in een alternatieve 3D-virtuele wereld. Om dit te creëren, wordt er vaak gebruik gemaakt van een headset die beeld en geluid combineert. De headset filtert de omgevingsgeluiden zoveel mogelijk weg. Het systeem maakt hiernaast ook gebruik van bewegingssensoren waardoor het gevoel wordt gecreëerd echt aanwezig te zijn in de virtuele omgeving door er 360° in te kunnen bewegen en rond te kijken. Sommige systemen maken het zelfs mogelijk om in interactie te gaan met de virtuele wereld bijvoorbeeld door het gebruik van een (game-)controller of je handen.
Het gevoel van ondergedompeld te zijn in een kunstmatige virtuele omgeving noemt men ‘immersie’. Bij immersieve VR wordt gewerkt met beelden en geluiden, maar ook tactiele en geurprikkels. Hoe meer prikkels worden geïncorporeerd hoe meer de gebruiker zich volledig kan ondergedompeld voelen in de 3D-interactieve virtuele omgeving. Bij niet-immersieve VR wordt minder interactieve technologie gebruikt zoals het passief bekijken van beelden (televisie of film) of het gebruiken van 2D-systemen.
Vanuit de entertainmentsector heeft VR zijn weg gevonden naar de medische setting. Zo heeft men vastgesteld dat het gebruik van VR een mogelijk niet-medicamenteus alternatief is om acute pijn te reduceren. Hoffman introduceerde het voor het eerst in 1998 als mogelijk pijnbestrijdingsmiddel bij de therapie van patiënten met brandwonden.
Bij VR wordt het principe van afleiding gebruikt, wat zich baseert op het feit dat een persoon zich maar beperkt kan focussen. Door zich op een andere ervaring te concentreren, wordt men afgeleid van de pijn.
Dat VR effectief is als pijnbestrijdingsmethode werd reeds aangetoond in verscheidene studies. Zo werd er een vermindering van acute pijn opgemerkt bij tandheelkundige procedures, patiënten met fibromyalgie of fantoompijn, de verzorging van brandwonden bij kinderen, postoperatieve cardiale rehabilitatie en neuropatische pijn.
In ziekenhuizen zien we vandaag dat indien er een VR-bril aanwezig is op een afdeling, men deze vooral gebruikt voor acute pijn en patiënten met angst voor de behandeling. Voor de effecten van VR op chronische pijn op lange termijn is er nog meer onderzoek nodig.
Tijdens de arbeid of het ontsluitingsproces voor de bevalling worden reeds heel wat methoden ingezet om te kunnen omgaan met weeënpijn. Deze bestaan uit zowel non-farmacologische methoden zoals massage, bad, douche, (zit)bal, touw, rebozo (massagedoek), aromatherapie, … als farmacologische methoden zoals epidurale verdoving en lachgas. Echter heeft ieder eigen voorkeuren en andere noden als het gaat om (een combinatie van) deze pijnbestrijdingsmethoden tijdens weeën. Daarnaast kunnen farmacologische methoden zorgen voor ongewenste bijwerkingen zoals bloeddrukval, koorts, urineretentie, langere duur van de arbeid, misselijkheid en braken, … VR is een baanbrekende innovatie die vrouwen door een natuurlijke bevalling kan helpen door hen af te leiden van weeënpijn, te ontspannen en angst te verlagen, met als gevolg een betere bevallingservaring.
VR kan zowel in de 1ste als in de 2de lijn aangeboden worden. Het is belangrijk dat je hierover laat informeren tijdens de zwangerschap door de zorgverlener die jou begeleidt.
Bij het gebruik van een VR-bril bestaat het risico op misselijkheid en duizeligheid. Indien je hier gevoelig aan bent is een VR-bril tijdens de arbeid misschien niet ideaal voor jou. Als je een VR-bril gebruikt voor of tijdens de arbeid en je ervaart misselijkheid, duizeligheid of je voelt je onwel? Zet de VR-bril dan onmiddellijk af, de klachten zullen hierna snel verdwijnen.
Ben je gekend met foto-sensitieve epilepsie? Dit is namelijk een tegenindicatie voor VR-gebruik. Ga zeker eerst hierover in gesprek met jouw zorgverlener(s) alvorens gebruik te maken van een VR-bril.
Tijdens de zwangerschapsopvolging geeft de zorgverlener algemeen informatie over de arbeid en de pijnbestrijdingsmethoden. Ook alternatieve vormen van pijnverlichting kunnen aan bod komen, zoals het gebruik van VR. Hoe en wanneer de informatie wordt overgedragen, hangt af van de zorgverlener/organisatie waar je mee verbonden bent. Zo organiseren ziekenhuizen informatieavonden voor zwangere vrouwen en hun partners, maar ook kan de informatie meegegeven worden via folders, posters of uithangborden. Mocht u interesse hebben in het gebruik van VR tijdens de arbeid, bespreek dit dan zeker tijdens het bespreken van je geboorteplan en bespreek of een oefenmoment mogelijk is.
Let op, VR is nog geen standaard zorg die wordt aangeboden in elke zorgorganisatie, je zal hier mogelijks als cliënt zelf op zoek moeten gaan naar een VR applicatie en headset die voor jou werkt!
.jpg)
Hier kan u een schematische voorstelling terugvinden van het praktisch gebruik van de VR-bril. Het gebruik van de VR tijdens de arbeidsfase kan ook per persoon en per organisatie verschillen. Het blijft echter belangrijk dat je bewegingsruimte zo optimaal mogelijk blijft. Dus een VR- bril kan je gebruiken op een zitbal, in bed of al staand met natuurlijk voldoende aandacht voor je veiligheid. Als alles vlot en normaal verloopt tijdens de arbeid kan je meestal zelf beslissen hoe vaak en hoe lang je de VR wil gebruiken. Je kan de VR-bril ook combineren met een epidurale verdoving, al moet je dan in de meeste gevallen wel in bed blijven liggen. Aromatherapie kan ook een mooie aanvullende dimensie zijn om te combineren met een VR-bril.
Er zijn daarnaast ook verschillende keuzes die je kan maken in virtuele ervaringen. Je kan kiezen voor een relaxerende ervaring, hierbij is er soms de mogelijkheid om begeleid te worden in je ademhaling. Het kan ook zijn dat je kiest voor natuurbeelden zoals een bos of het strand waarbij je van die heerlijke natuurlijke geluiden kan genieten. Misschien ben je toch eerder het actieve type? Een actievere ervaring is ook mogelijk! In de virtuele wereld is alles mogelijk: je kan er dansen, vliegeren, pingpongen, 3D-tekenen, … Je kan dan ook op verschillende momenten in je arbeid kiezen voor een ander soort virtuele ervaring!
Toch hangen de keuzemogelijkheden af van welke applicaties beschikbaar zijn op de VR-bril.
De onderzoeksgroep ‘Virtual Relief’ van de AP Hogeschool heeft een virtuele bibliotheek ontworpen waarin verschillende werelden/content kunnen worden aangeboden. Hierbij een korte kennismaking met hun prototype in een filmpje.
Brian Mallari, Emily K Spaeth, Henry Goh & Benjamin S Boyd (2019) Virtual reality as an analgesic for acute and chronic pain in adults: a systematic review and meta-analysis, Journal of Pain Research, 12:, 2053-2085, DOI: 10.2147/JPR.S200498
Gajsek, D. (2022, januari 5). Overview of VR Controllers: The Way of Interacting With the Virtual Worlds. Virtual Reality. https://circuitstream.com/blog/vr-controllers-the-way-of-interacting-with-the-virtual-worlds
Xu, N., Chen, S., Liu, Y., Jing, Y., & Gu, P. (2022). The Effects of Virtual Reality in Maternal Delivery: Systematic Review and Meta-analysis. JMIR Serious Games, 10(4), e36695. https://doi.org/10.2196/36695
Koyyalamudi, V., Sidhu, G., Cornett, E., Nguyen, V., Labrie-Brown, C., Fox, C., & Kaye, A. (2016). New Labor Pain Treatment Options.
Li, A., Montaño, Z., Gold, J., & Vincent, C. J. (2011). Virtual reality and pain management: current trends and future directions. Future Medicine.
Li, L., Yu, F., Shi, D., Shi, J., Tian, Z., Yang, J., . . . Jiang, Q. (2017). Application of virtual reality technology in clinical medicine. American Journal of Translational Research.
Mallari, B., Spaeth, E. K., Goh, H., & Boyd, B. S. (2019). Virtual reality as an analgesic for acute and chronic pain in adults: a systematic review and meta-analysis. Dovepress: Journal of Pain Research.
Pratiw, I. G., Husin, F., Ganiem, A. R., Susiarno, H., Arifin, A., & Wirahkusuma, F. (2017). The Effect of Virtual Reality on Pain in Primiparity Women. International Journal of Nursing and Health Science.
Shahrbanian, S., Ma, X., Korner-Bitensky, N., Moshiri, K., & Simmonds, M. J. (2012). Use of virtual reality (immersive vs. non immersive) for pain management in children and adults: A systematic review of evidence from randomized controlled trials. European Journal of Experimental Biology.
Virtual Reality Society. (2017). Virtual Reality Immersion. Opgehaald van Virtual Reality Society: https://www.vrs.org.uk/virtual-reality/immersion.html
Yan Gao, Yiwei Xu, Naiquan Liu & Ling Fan (2022) Effectiveness of virtual reality intervention on reducing the pain, anxiety and fear of needle-related procedures in paediatric patients: A systematic review and meta-analysis. Journal of advanced nursing
