Een AI-assistent in de jeugdhulpverlening – wat vinden hulpverleners?

In de (jeugd)hulpverlening stapelen de uitdagingen zich op. Administratieve lasten, uiteenlopende noden van een diverse cliëntengroep en complexe samenwerkingsverbanden maken het werk voor hulpverleners steeds intensiever. Tegelijk blijft menselijk contact van onschatbare waarde. Hoe zorgen we ervoor dat al die taken uitvoerbaar blijven, zonder dat de persoonlijke band met cliënten in het gedrang komt?

Binnen het project AI4Care onderzoeken we hoe we op een ethische en effectieve manier artificiële intelligentie (AI) kunnen inzetten zetten ter ondersteuning van de (jeugd)hulpverlening. Bij de opstart van het project gingen we in gesprek met 14 hulpverleners van 4 jeugdorganisaties. We polsten naar hun verwachtingen, behoeften en eventuele zorgen bij het gebruik van een AI-gedreven chatbot als assistent in hun dagelijkse werk. Hoewel ze zich bewust zijn van de uitdagingen en risico’s, zien ze ook de mogelijkheden. Ze dromen groot over hoe AI hen zou kunnen ondersteunen – niet als vervanging, maar als waardevolle aanvulling op hun eigen expertise.

In dit artikel delen we een overzicht van de belangrijkste noden, zorgen en bevindingen uit deze gesprekken. We delen een eerste blik op het potentieel van AI in de hulpverlening en kijken naar de belangrijkste uitdagingen die het met zich meebrengt.

Het potentieel van een AI-assistent voor hulpverleners

1 - Een digitale sparringpartner voor complexe casussen

Toen we de hulpverleners vroegen welke kennis de chatbot zou moeten hebben, werd al snel duidelijk hoeveel informatie zij vandaag de dag in hun ‘hulpverlenersrugzak’ moeten meenemen. - Onderzoeker

Hulpverleners worden dagelijks geconfronteerd met complexe situaties waarin talloze variabelen een rol spelen. Een AI-assistent die fungeert als digitale sparringpartner kan daarbij helpen. Denk aan:

• Casusbespreking: mee nadenken over mogelijke invalshoeken en oplossingen;
• Analyse: aandragen van bestaande methodieken en theoretische kaders;
• Suggesties op maat: hints voor literatuur, tools of instanties die relevant kunnen zijn voor een specifieke casus.

Kortom: een AI-systeem kan de rugzak van kennis en ervaring (deels) digitaal aanvullen, zonder dat het de professionele autonomie van de hulpverlener ondermijnt.

2 - Een kennisbank binnen handbereik

Hulpverleners beschikken over een groot arsenaal aan methodieken en theoretische kennis, maar het is ondoenlijk om alles up-to-date in het hoofd te hebben. Een AI- assistent die continu toegang heeft tot een uitgebreide en gevalideerde kennisbank, kan:

• Instant antwoorden geven op vragen over methodieken, wet- en regelgeving of Sociale Kaart;
• Snelle updates voorzien over nieuwe inzichten en best practices;
• Vertaalfuncties aanbieden voor meertalige cliënten, zodat taalbarrières sneller geslecht worden.

In een steeds complexere samenleving kan AI-ondersteuning het verschil maken op vlak van kwaliteitsvolle en werkbare hulpverlening.

3 - Efficiëntere doorverwijzing en hulp op maat

Een vaak genoemde wens is een betere en snellere doorverwijzing van cliënten naar de juiste zorginstelling. Ondanks bestaande initiatieven zoals de ‘Sociale Kaart’, is het niet altijd evident om een actueel overzicht van wachttijden, specialisaties en contactgegevens bij de hand te hebben. Een AI-assistent kan:

• Real-time beschikbare plaatsen of wachttijden filteren en weergeven;
• Suggesties geven voor complementaire hulpverlening op maat;
• Drempelverlagend werken, doordat informatie sneller en overzichtelijker beschikbaar is.

4 - Andere AI-mogelijkheden in de hulpverlening

Wanneer hulpverleners helemaal vrij mogen dromen, zien ze nog tal van andere functionaliteiten voor de AI-assistent:

• Juridische Q&A: snelle en correcte info over wettelijke kaders;
• Advies en tips over vrijetijdsactiviteiten die aansluiten bij de interesses en mogelijkheden van cliënten;
• Taalondersteuning: directe vertalingen om communicatiebarrières te doorbreken;
• Automatisering van administratie: invullen van formulieren, beheren van documenten, enzovoort.

Laat het duidelijk zijn, AI vervangt geen hulpverleners, maar kan hun werk verrijken en de focus verleggen naar wat écht telt—menselijk contact. Hoewel AI dus een grote hulp kan zijn, zijn er ook terechte bedenkingen en zorgen bij hulpverleners.

Angsten en bezorgdheden rondom een AI-assistent

1 - Kwaliteit en betrouwbaarheid van AI-informatie

Hoewel de hulpverleners veel voordelen zien in het gebruik van AI in de hulpverlening, zijn er ook duidelijke bezorgdheden. Deze hebben vooral betrekking tot de kwaliteit en betrouwbaarheid van de verstrekte informatie. Een veelvoorkomende zorg is dat de AI-chatbot mogelijks niet altijd up-to-date of volledig is, wat kan leiden tot onjuiste of verouderde gegevens. Hulpverleners maken zich zorgen over de impact van onvolledige of foutieve informatie, vooral wanneer dit het welzijn van cliënten kan beïnvloeden. Ze vrezen ook voor een teveel aan gestandaardiseerde antwoorden, waardoor de ruimte ontbreekt voor verschillende invalshoeken en multidisciplinaire benaderingen.

2 - Afhankelijkheid van technologie en beperkingen in kritisch denken

Een tweede zorg is dat hulpverleners te sterk gaan leunen op AI, waardoor hun eigen kritisch vermogen en creativiteit afneemt. Bovendien kunnen technische storingen of betaalmodellen ertoe leiden dat een betrouwbare AI-oplossing plots niet meer beschikbaar is.

3 - Privacyzorgen en ethische vraagstukken

Privacy en gegevensbescherming zijn in de hulpverlening van levensbelang, omdat er vaak met gevoelige cliëntinformatie wordt gewerkt. Hulpverleners willen daarom precies weten welke data de AI-assistent verzamelt, hoe deze wordt opgeslagen en wie er toegang toe heeft. Hoe kan je bijvoorbeeld voorkomen dat persoonlijke gegevens in verkeerde handen vallen?

Bovendien blijven er vragen rondom de wet Algemene verordening gegevensbescherming (AVG): voldoet de AI-assistent aan alle wettelijke vereisten op het gebied van dataminimalisatie, toestemming en meldingsplicht bij datalekken? Deze onzekerheden onderstrepen de noodzaak van heldere procedures, grondige beveiligingsmaatregelen en duidelijke communicatie, zodat hulpverleners zeker weten dat de AI-oplossing hun cliënten beschermt in plaats van hen blootstelt.

De toekomst van AI in de hulpverlening

Bij AP Hogescholen werken we aan een AI-assistent die hulpverleners in hun dagelijkse praktijk kan ondersteunen. Door een casus in te voeren, genereert de tool een eerste analyse en reikt hij mogelijke vervolgstappen aan. Bovendien heeft de AI-assistent toegang tot de database van de ‘Sociale Kaart’, zodat medewerkers automatisch kunnen worden doorverwezen naar relevante organisaties. Tegelijk nemen we belangrijke ethische en privacyvragen mee zoals 'hoe waarborg je de vertrouwelijkheid van cliëntgegevens?', 'voldoe je aan de AVG/GDPR-richtlijnen?' en 'blijf je kritisch kijken naar AI-gegenereerde voorstellen?'. Deze zorgen vormen een essentieel onderdeel van het ontwikkelproces, met als doel een verantwoord en effectief gebruik van AI in de (jeugd)hulpverlening.

Conclusie en vooruitblik

Uit deze eerste verkenning blijkt dat AI een waardevolle partner kan zijn in de (jeugd)hulpverlening, mits we inzetten op betrouwbaarheid, ethiek, gebruiksvriendelijkheid en een stevig beleidskader. Hulpverleners benadrukken dat AI hen niet mag vervangen, maar vooral moet ontzorgen en ondersteunen. Dat geeft hulpverleners meer tijd en ruimte voor wat werkelijk telt: warm en persoonlijk contact met cliënten.

Aanbevelingen waar we mee aan de slag gaan:

1. Creëer feedbackmechanismen: ontwikkel een gebruiksvriendelijk systeem waarmee hulpverleners makkelijk kunnen melden wanneer de AI onjuiste of onvolledige informatie geeft.
2. Betrek cliënten: overweeg om cliënten op termijn ook (deels) toegang te geven tot AI-toepassingen, uiteraard met inachtneming van privacyregels. Zo kunnen zij hun vragen stellen of eenvoudige updates ontvangen.
3. Blijf evalueren en leren: organiseer regelmatig intervisies of werkgroepen waarin hulpverleners, IT-ondersteuners en leidinggevenden de AI-tools bespreken en verbeteren.

Met deze stappen voor ogen kan AI een katalysator zijn voor een moderne, veerkrachtige en bovenal mensgerichte hulpverlening.