Op deze pagina kunnen leerkrachten basis en secundair onderwijs terecht voor didactische instrumenten om een STEM-activiteit vorm te geven en de STEM'igheid in te schalen. Daarboven ontwikkelden en verzamelden we materiaal als inspiratie voor wetenschap, techniek en STEM in basis en secundair onderwijs.
Deze tools werden ontwikkeld en verzameld tijdens het praktijkgericht wetenschappelijk onderzoeksproject 'Lerend Netwerk STEM-effect'. Klik hier voor meer info over de opzet en de resultaten van dit project.
De AP-experten ontwikkelden didactische instrumenten die op lesniveau, projectniveau én op het niveau van een STEM-team ondersteuning bieden bij de implementatie van STEM in zowel het basis als het secundair onderwijs.
De AP-lectoren ontwikkelden op basis van de 10 dimensies van het STEM-kader van het Departement Onderwijs en Vorming het DI²-STEM instrument. De doelen van het DI²-STEM instrument zijn meervoudig:
Je kan met het instrument ‘STEM toelichten’.
Je kan eigen curriculummaterialen diagnostisch bekijken. Hoe STEMmig werken we?
Het instrument helpt schoolteams om bewust bezig te zijn met STEM en geleidelijk een STEM-leerlijn over de jaren heen op te stellen en een gevarieerd aanbod voor te leggen.
Het instrument helpt leerkrachten om STEM-leeractiviteiten op te stellen waarin de leerlingen meer en meer zelfsturend en ervaren worden in STEM.
Het instrument helpt leerkrachten om over STEM te dialogeren, de neuzen in dezelfde richting te zetten en STEM zichtbaar te maken in de school voor de ouders en de schoolomgeving.
Download hieronder het instrument en bijhorend document:
Het instrument wordt gratis ter beschikking gesteld. De intellectuele eigendom van het instrument behoort echter toe aan AP Hogeschool. Bij het verveelvoudigen van informatie met betrekking tot dit instrument door middel van druk, fotokopie, microfilm, op elektronische of welke andere wijze ook dient steeds AP Hogeschool en het co-profs in STEM-project als auteur uitdrukkelijk vermeld te worden en wel op volgende manier:
AP Hogeschool - Co-profs in STEM. (2018). Het DI²-STEM instrument. Geraadpleegd op [dag maand jaar] via https://www.ap.be/onderzoek/co-profs-stem
Het artikel "Start to STEM. Met je team aan de slag: een praktische leidraad" werd in deze niet-opgemaakte versie ingediend bij School- en klaspraktijk op 5 november 2018. Ondertussen is het artikel gepubliceerd in School- en klaspraktijk, jaargang 60(4), 2019. De tips en tricks in het artikel verwijzen naar een bruikbaar stramien voor een lessenreeks rond STEM. Het document "project met voorstudie" geeft meer informatie over dit stramien. Voorbeelden van STEM-projecten vindt u bij het project Wetenschappen en Techniek in het basisonderwijs.
Download hier:
Het instrument wordt gratis ter beschikking gesteld. De intellectuele eigendom van het instrument behoort echter toe aan AP Hogeschool. Bij het verveelvoudigen van informatie met betrekking tot dit instrument door middel van druk, fotokopie, microfilm, op elektronische of welke andere wijze ook dient steeds AP Hogeschool en het Lerend Netwerk STEM-effect-project als auteur uitdrukkelijk vermeld te worden en wel op volgende manier:
AP Hogeschool – Lerend Netwerk STEM-effect. (2023). De Start to STEM-rubric. Geraadpleegd op [dag maand jaar] via https://www.ap.be/onderzoek/lerend-netwerk-stem-effect
Ontwikkelingsdoelen en eindtermen geven aan wat de leerlingen aan het eind van een periode zouden moeten beheersen. Leerlijnen focussen op het ontstaan en de ontwikkeling van competenties.
In deze STEM-leerlijn ligt de focus op vaardigheden, soms aangevuld met attitudes, voor S, T, E en M. Bij S gaat het om vaardigheden die te maken hebben met onderzoekend leren; bij T vind je vaardigheden die te maken hebben met het ontwerpend leren, bij E gaat het om het probleemoplossend leren en bij M om wiskundevaardigheden die je kan inzetten bij dat probleem oplossen.
Als je een STEM-project wil uitvoeren, is het aangewezen om vaardigheden na te streven uit de verschillende componenten (S,T,E,M).
Download hier:
Het instrument wordt gratis ter beschikking gesteld. De intellectuele eigendom van het instrument behoort echter toe aan AP Hogeschool. Bij het verveelvoudigen van informatie met betrekking tot dit instrument door middel van druk, fotokopie, microfilm, op elektronische of welke andere wijze ook dient steeds AP Hogeschool en het Lerend Netwerk STEM-effect-project als auteur uitdrukkelijk vermeld te worden en wel op volgende manier:
AP Hogeschool – Lerend Netwerk STEM-effect. (2022). De Leerlijn STEM-vaardigheden. Geraadpleegd op [dag maand jaar] via https://www.ap.be/onderzoek/lerend-netwerk-stem-effect
Studenten uit de lerarenopleiding Secundair Onderwijs, AP-experten én STEM-leerkrachten van onze partnerscholen delen good practices. Je vindt ook ingevulde STEM-instrumenten zoals DI2-STEM bij meerdere STEM-projecten terug als voorbeeld.
Koninklijk Atheneum Antwerpen:
Sint-Ludgartisschool Merksem:
Studenten AP Hogeschool:
Studenten AP Hogeschool:
Op zoek naar tips & tricks voor wetenschap en techniek in het lager onderwijs? Wij bieden een brochure aan die antwoorden bevat op de vragen: wie, wat, hoe? Waarom wel of waarom niet?
Wetenschap en techniek zijn een 'aparte' combinatie in het lager onderwijs. Ontdekkend, onderzoekend en ontwerpend leren in wetenschap en techniek. Je vindt hierbij "good practices" in de vorm van lesbrieven met bijhorende leermiddelen voor 4de, 5de en 6de leerjaar. Volgende onderwerpen komen aan bod: warmte, vuur, druk, katrollen.
Het overnemen en/of vermenigvuldigen van informatie/data, zoals het gebruik van teksten, tekstdelen of beeldmateriaal van dit didactisch pakket, is slechts toegestaan na voorafgaande toestemming van Artesis Plantijn Hogeschool. Contacteer hiervoor research@ap.be. Vermeld steeds uitdrukkelijk de AP Hogeschool en het W&T-project als auteur.
Een didactisch pakket met lesbrieven en leermiddelen over warmte, vuur, druk en katrollen voor 4de, 5de en 6de leerjaar (131 blz.).
Raadpleeg de aparte onderdelen hieronder.
Het Ontdek Kasteel is een van oorsprong Nederlands product, dat in Nederland reeds bewezen heeft dat het de basisscholen helpt om in grote mate de kerndoelen voor techniek te bereiken.
In een maatschappij waarin techniek en technologie een steeds grotere plaats innemen, in die mate dat we er grotendeels van afhankelijk zijn, kan het onderwijs niet achterblijven. Techniek behoort immers ook tot de leefwereld van de kinderen zodat het onderwijs hen van op jonge leeftijd vertrouwd hiermee dient te maken. Bovendien heeft onze maatschappij steeds meer nood aan goed opgeleide specialisten. Alleen door goed uitgebouwd techniekonderwijs, dat op jonge leeftijd aanvangt, kan het onderwijs aan deze noden beantwoorden.
Het Ontdek Kasteel is een aantrekkelijk vormgegeven techniekmeubel voor het basisonderwijs. Het omvat een tachtigtal techniekactiviteiten/dozen voor de hele basisschool, waarvan sommige onderwerpen spiraalsgewijs kunnen worden opgebouwd over de graden heen, zoals ‘metselen’, ‘drijven en zinken’, ‘vliegen’, ...
Kinderen kunnen, ieder op eigen niveau, spelend ontdekken en experimenteren en zodoende leren met het Ontdek Kasteel. Door het Ontdek Kasteel worden kinderen van op een zeer jonge leeftijd en regelmatig met techniek in aanraking gebracht zodat zij er een positief beeld van krijgen.
De kleine groepsactiviteiten zijn zodanig ingericht dat ze voor een belangrijk deel zelfstandig door de leerlingen uitgevoerd kunnen worden. Het sociale aspect speelt hierbij een belangrijke rol. Bij elke activiteit horen materialen die een kind uitnodigen om techniek te ontdekken. De vraag ‘Hoe werkt dat?’ wordt hiermee niet opgelost, maar wel ontsluierd, klaar om een volgende stap in de exploratie te zetten. Stap voor stap worden de kinderen met het Ontdek Kasteel gevormd tot competente en verantwoordelijke techniekgebruikers. Dit sluit aan bij de Vlaamse visie op ‘techniek op school voor de 21ste eeuw’. Belangrijk hierbij zijn de drie dimensies van techniek: begrijpen, hanteren en duiden, wat bijdraagt tot het opbouwen van technische geletterdheid bij jongeren. Het Ontdek Kasteel maakt kinderen vaardiger om technische problemen met het nodige zelfvertrouwen aan te pakken, te onderzoeken en op te lossen. De nadruk ligt op het zelf actief bezig zijn van de leerlingen, zodat ze hun eigen talenten leren ontdekken.
In het pakket vind je:
De wereld om ons heen mag je hier letterlijk nemen. In deze lerarenbundel word je meegenomen op de aarde, langs de aarde, in ons zonnestelsel via de maan en weer terug. Je krijgt achtergrondinformatie over wetenschappen, wiskunde en allerhande wist-je-datjes over deze thema’s. De didactische tips geven je goesting om met leerlingen 3de graad basisonderwijs aan de slag te gaan in en buiten je klas.
Hieronder vind je hoofdstukken terug uit het boek 'De wereld om ons heen: een project wetenschapsinformatie' (K. Geudens, A.Meskens, P.Tytgat). Nog voor de begrippen STEM en STEAM dagelijks werden gebruikt in basisscholen, gaven deze auteurs al in 2007 suggesties om ook met deze, nog steeds actuele thema’s geïntegreerd én muzisch aan de slag te gaan.
Deze bundel maakt deel uit van een project wetenschapsinformatie, dit is een actie die wordt ondersteund binnen het actieplan Wetenschapsinformatie en Innovatie, een initiatief van de Vlaamse Regering.
In 2005 stelden we deze bundel, Missie naar Mars, voor het eerst voor. Het kan als een voorafspiegeling gezien worden van wat we nu STEM noemen: geïntegreerd onderwijs van wiskunde, ingenieursvakken, techniek en wetenschappen (begrepen als natuurkunde, scheikunde, biologie en aardrijkskunde). Tegelijkertijd werd de band met kunst en met taalvakken niet vergeten.
Twintig jaar later heeft STEM een plaats in het onderwijs veroverd. Het departement Onderwijs en Training van AP Hogeschool speelt hierbij een prominente rol, met diverse initiatieven rond de nascholing van leerkrachten en het enthousiasmeren van leerlingen. Het sprak dus voor zich dat we de projecten Wetenschapsinformatie nieuw leven zouden inblazen. Dat gebeurt nu door ze online weer beschikbaar te maken van geïnteresseerde leerkrachten en anderen die bij het wetenschapsonderwijs betrokken zijn.
Deze bundel is geactualiseerd: de Hubble-telescoop is vervangen door de James Webb Space Telescope en we staan nog niet op Mars, maar hebben onze zinnen opnieuw op de maan gezet. Er werden dus enkele paragrafen aangepast aan deze nieuwe realiteit. Grotendeels kon de bundel echter ongewijzigd blijven. Dat we te hoopvol waren voor een reis naar Mars in 2020 betekent ook dat het toekomstscenario dat we toen uittekenden dat nog steeds is: een mogelijk toekomstscenario.
We hopen dat deze aangepaste bundel een nieuwe generatie STEM-leerkrachten kan inspireren om de blik op de sterren te richten.
Het STEM-team,
Ad Meskens, Kristel Vermeiren, Judith Gadeyne
Inhoudstafel:
0. Inleiding
1. Mythen en planeten
2. Banen van planeten: de Griekse ideeën
3. Feiten en planeten
4. Modellen van planeten
5. Banen van planeten en de wetten van Kepler
6. Vliegen: een oude droom verwezenlijkt
7. Raketten
8. Raketten in de praktijk
9. Optica
10. Zintuigen in de ruimte
11. Planetaire geologie
12. Is er water op Mars?
13. Codes
14. De reis naar Mars
15. Suggesties voor lesactiviteiten
16. Vakoverschrijdende teksten
a. De laatste dagen van Pompeï
b. Mars in de literatuur
17. Bibliografie
Bekijk hier de verschillende projecten van onze collega's waarmee we binnen Lerend Netwerk STEM-effect hebben samengewerkt:
Zoek je nog extra informatie i.v.m. STEM, STEM-didactiek en/of inhoudelijke workshops en inspiratie-lesmateriaal, neem een kijkje op:
Brightlab: het STEM-onderwijslabo van RVO-Society
Cospaces: gratis platform voor 3D-modeling van eigen werelden – AR & VR
iSTEM: inspirerende STEM-projecten voor verschillende doelgroepen
STEMOOV: STEM Onderzoekend, Ontwerpend en Verbindend leren
Techniek is fun: groot aanbod aan techniek- en STEM-projecten vooral voor de eerste graad secundair onderwijs
